12 film, hizkuntza aniztasuna maitatzen ikasteko

-n -kargitaratuta
Erantzun

2019. URTEA hizkuntza autoktonoen nazioarteko urtea denez, Linguapax-ek eta Kataluniako filmotekak zinema ziklo txiki bat antolatu dute Bartzelonan, hizkuntzei buruz gogoeta egiten duten zenbait film erakusteko. Proposamen interesgarria iruditu zait. Oso film ezberdinak dira haien artean, baina funtsean oinarri bera dute: nola edo hala, hizkuntza aniztasuna ontzat ematea eta defendatzea.

Hiru hauek osatu dute zikloa:

  • Le brio – Yvan Attal, 2017
  • Champ d’honneur – Jean-Pierre Denis, 1987
  • Arrival – Denis Villeneuve, 2016

Duela hilabete batzuk ikusitako filma etorri zait burura: Sueño en otro idioma. Bertan, hizkuntzalari gazte bat oihanera iritsi da, hiltzear dagoen zikril hizkuntza ikertzera. Bi hiztun besterik ez da geratzen: Evaristo eta Isauro. Eta, hara non, 50 urte daramatzate haserre, elkarri hitzik esan gabe. Bi agureak adiskidetzen saiatu behar du, hizkuntza gal ez dadin. Youtuben trailer bat ikusi ahal duzue. Hau da erreferentzia:

Pere Mayans irakasle eta soziolinguistak blog bat idazten du VilaWeb plataforman: Blog sobre llengua i societat. Tarteka,  “Pel·lícules per treballar la sociolingüística” izenburuko artikuluak idazten ditu bertan: “soziolinguistika lantzeko filmak”, alegia. Askotariko gai eta egoerak azaltzen ditu: hizkuntza autoktonoak han eta hemen, katalanaren egoera frankismo garaian, Australiako hizkuntzak, Irlandako gaelikoa, Kanada eta abar.

Zortzi idatzi ditu dagoeneko. Honako hauek:

Hortaz, kasik ohartu gabe, hamabiko bilduma osatu dugu. Gehiago bururatzen zaizkizue? Zerrenda osatu nahi baduzue, otoi, erantzunetan utzi proposamenak. Eskerrik asko!

Hizkuntza bat ikastea poesia denean

-n -kargitaratuta
Erantzun

Antonio Casado da Rochak Esku Ezkerraz poema liburua argitaratu zuen, orain dela urte batzuk. Metafora polita da: esku eskuinez (hots, gazteleraz) trebeagoa izanagatik, esku ezkerrez (hots, euskaraz) idatzitako liburua da. Aspaldian irakurri nuen, baina zapore ona utzi zidala gogoratzen nuen.

Poematxo bat gogoratzen nuen:

Euskaldunberri baten gogoa
euskaltegira itzultzen da beti:
bere kondena itxarotera
kondenatua dagoelako.

Gogoratzen nuen, hain zuzen, Joseba Sarrionandia beste poema horren oihartzuna zekarrelako: “Preso egon denaren gogoa / kartzelara itzultzen da beti”. Ez dakit gartzela eta euskaltegia konparatzea egokia den, baina funtsean adierazi nahi zuen euskara ikastea oso esperientzia sakona dela, barru-barrutik ukitu (eta hunkitu) egiten gaituena.

Liburua sarean dagoela ikusi dut (hemen) eta aukera izan dut berriro ere bistadizo bat emateko. Poema interegarri gehiago ditu. Adibidez:

Zorionekoak bosgarren hizkuntza ikasten ari zaretenok,
haurren modukoak baitzarete.
Zorionekoak laugarren hizkuntza ikasten ari zaretenok,
poesia zer den ikasi baituzue.
Zorionekoak hirugarren hizkuntza ikasten ari zaretenok,
elebidunak baitzarete.
Zorionekoak elebidunok,
mundua izendatzeko bi maneratan partaide baitzarete.
Zorionekoak euskaldunok,
erdal hizkuntza bat (gutxienez) ikasi baituzue.
Baina zorigaitza zuei, elebakarrak;
zuentzako kalte.

This image has an empty alt attribute; its file name is images-1.jpg

Dena den, azken asteotan beste liburu bat izan dut eskuartean: En otras palabras, Jhumpa Lahiri idazle britaniarrarena. Jhuma Lahirik guraso bengaliarrak ditu, Britainia Handian jaio eta Estatu Batuetan bizi da. Hizkuntzekiko lilura berezia du: Italia bisitatu eta italierarekin erabat maitemindu egin zela dio. Liburuaren mamia horixe da, hain zuzen: italiera nola ikasi zuen kontatzea, erdi prosaz eta erdi poesiaz.

Han ere, esku ezkerraren metafora ageri da:

Eskuina izanik, ezkerraz idatziko banu bezala da: esku ahulez. Transgresio bat dirudi, matxinada bat, astakeria bat

Bigarren konparazio bat ere erabiltzen du sarri: hizkuntza ikastea laku batean igeri egitea bezala da. Honela:

Urteetan italiera ikasi dut, laku horretan igeri egingo banu bezala: beti laku-ertzetik gertu, beti ingelesa ondoan dudala, beti nire hizkuntza nagusitik gertu. Ariketa ona da, onuragarria giharrentzat eta burmuinarentzat, baina ez da batere zirraragarria. Hizkuntza horrela ikasiz gero, ez dago itotzeko arriskurik: hizkuntza nagusia hor duzu, zu salbatzeko prest. Baina ez hondoratzea ez da nahikoa: hizkuntza berri bat jakiteko, bertan murgildu eta laku-ertzetik urrundu beharra dago. Flotagailurik gabe igeri egin, laku-ertzearen makulurik gabe.

Liburuak hainbat anekdota kontatzen ditu; baina, batez ere, hausnarketak eta gogoetak aletzen ditu. Bat hautatzeagatik:

/…/ adibide bat besterik ez da, Italian etengabe gainditu behar dudan hormatzarra erakusteko: nire itxura fisikoagatik, atzerritarra naiz beti. Egia da. Atzerritarra naiz. Eta italiera ondo hitz egiten duen atzerritarra naizenez, bi esperientzia linguistiko ezberdinak bizi izan ditut etengabe.

Ezagutzen nautenak italieraz mintzo zaizkit, maite dute nik haien hizkuntza ulertzea, eta nirekin partekatzen dute /…/. Lakuaren erdi-erdian nago, eta haiekin batera igeri egiten dut, nire modura.

Baina denda batera joaten naizenean, berriro ere leku-ertzera itzultzen naiz. Ezagutzen ez nautenek jakintzat ematen dute ez dakidala euren hizkuntza. Haingana zuzentzen naizenean “non capisco” esaten didate /…/ Ez didate ulertzen, nahi ez dutelako; ez didate ulertzen, ez nautelako, ez entzun, ez onartu nahi.

Zenbat ikasle egoten da, urtero, euskaltegietan? 40.000 inguru? Eta nork kontatuko ditu horien guztien bizipenak? Gustura irakurriko nuke Jhuma Lahiriren moduko liburua, gurean eta guretik idatzia.

Ondo ezagutzen nautenek diote euskaltegiez jarduten dudanean malenkonia puntu bat antzematen zaidala. Ez da egia izango!

Irakasle ohi baten gogoa
euskaltegira itzultzen da beti:
ez onarpen eske, baizik eta jakin-minez
hazirik ernetu ote den.

Elebidun hartzaileak – Bilingües pasivos

-n -kargitaratuta
Erantzun

SOZIOLINGUISTIKA hiztegiaren arabera, elebidun hartzailea da euskaraz nekez hitz egin edo hitz egin ez arren, ondo ulertu edo irakurtzen duen pertsona. Gaztelaniaz, bilingüe pasivo; frantsesez, bilingue passif; ingelesez, passive bilingual speaker. Hiztegiak ez du argitzen pertsona batek noraino ulertu behar duen, euskaldun hartzailea izateko; ezta norainoko zailtasuna den onargarria.

Terminologian ere ez dago adostasun handirik: ia-euskalduna erabiltzen da, quasi-bilingue, erdi-elebiduna, elebidun asimetrikoa, elebidun pasiboa… Sesquilinguismo da entzun ditudanetik bitxiena. Uste dut Txepetxek erabili izan zuela. Sesqui, izatez, jatorri latinoa duen aurrizki bat da: “bat eta erdi” esan nahi du. Hots, sesquilingue hizkuntza bat eta erdi dakien pertsona da.

Juan Carlos Moreno Cabrera irakaslearen ustez, ekolinguismoaren ikuspegitik, horrelako kategoria estatikoak aberrazio bat dira. Zer da hizkuntza eta erdi jakitea? Haren ustez, denak gara eleanitzak, denok baitugu era bateko edo besteko hizkuntza-errepertorio bat.

Garrantzitsua da errepertorioaren ideia.

Probokazio baten moduan kontatzen du Moreno Cabrerak. Esan ohi du ez dela egia gaztelaniak 400 miloi hiztun dituenik, gaztelania ez baita hizkuntza homogeno bat, baizik eta hizkuntza-sorta bat. Harek madrileko hizkuntzan hitz egiten duela dio, Salamancako hizkuntzaren berdin-berdina ez dena… baina ez duela batere arazorik Salamancako hizkuntza ulertzeko, hura ere bere errepertorioaren parte baita.

Moreno Cabrerak ez du “hartzaile” hitza erabiltzen. Harek gaitasun analitikoa eta gaitasun sintetikoa bereizten ditu, terminologia deskontaminatu nahian. Gaitasun sintetikoa hizkuntza horretan espresioak sortzeko gaitasuna da: hitz egiteko edo idazteko. Gaitasun analitikoa hizkuntza hori ulertzeko gaitasuna da. Hortaz, elebidun sintetikoak eta elebidun analitikoak daude. Haren esanetan, lotura dago bien artean: hizkuntza batean gaitasun sintetikoa eskuratzen dugun heinean, horrek gaitasun analitikoa ematen digu, beste hainbat hizkuntzatan. Gaitasun horiek guztiak gure errepertorioa osatzen dute.

Galizieraren eta gaztelaniaren arteko hiztun tipologia bat asmaten saiatu da, esate baterako:

  • m cast : elebakarra gaztelaniaz
  • m gal : elebakarra galizieraz
  • b a gal : elebidun analitikoa galizieraz, galiziera ulertzen du
  • b a cast : elebidun analitikoa gaztelaniaz. Hortaz, galizieraz hitz egiten du, eta gaztelania ulertu
  • b s cas gal : gaztelaniaz hitz egiten du, galizieraz ere bai, nahiz eta gaztelaniaren eragina nabaritu
  • b s gal cas : galizieraz hitz egiten du, baina gaztelaniazko gaitasun sintetikoa du ere bai

Azken bi tipo horien artean pauso txiki bat besterik ez da, elebidun sintetikoak dira biak, baina aldatu egiten da hizkuntza dominantea. Moreno Cabreraren ustez, oso urrats sotila da, oso txikia, ia oharkabean gertatu ohi dena, baina oso garrantzitsua. Determinantea izan daiteke, hizkuntza ordezkapenerako lehen pausoa baita.

Soziologiak kategoriak eraikitzen ditu, mundua hobeto ulertzeko: elebiduna, elebidun hartzailea, erdalduna… Baina komeni da ohartzea analisirako kategoriak direla, eta ez besterik.

Sozializazioa eta kolokializazioa

-n -kargitaratuta
Erantzun

Semea bertso-udalekuetan egon da aurten. Euskara txukuna, aberatsa, malgua eta jatorra duela esango nuke; lagunartean nahi genukeen baina gaztelania gehiago egiten badute ere. Hala ere, itzulitakoan, komentario bitxia egin dit: Gipuzkoatik eta Bizkaitik joandakoak hobeto moldatu omen dira, euskalkiak laguntzen dielako. Komentario bat besterik ez da izan. Ez dio aparteko garrantziarik eman, baina, niri deigarria egin zait.

Iñaki Larranaga kazetariak Mondragon Unibertsitateko Euskal Kulturgintzaren Transmisioa graduondokoaren gaiak landu ditu Euskadi Irratian urte osoan. 9. saioan Gasteizen izan dira, eta elkarrizketa interesgarria egin diote GEU elkarteko Irati Iciarri: https://www.eitb.eus/eu/irratia/euskadi-irratia/programak/ekt/audioak/osoa/6570699/ekt-7-9-saioa-gasteiz/

Araba eta Gasteizko euskaldunei buruz jardun du Iratik. Bere esanetan, Arabako euskaldunok badugu euskara bizitzeko eta praktikatzeko modu propio bat. Arabako euskalduna, sarri, hiztun berria da, eskolan euskaldundua. Hiztun berri baten ezaugarriak ditu: iruditzen zaio erraztasunik ez duela; bere gaitasuna gutxiesten du; ahozkotasuna landu beharra somatzen du; batua artifiziala egiten zaio; euskalkiaren gabezia sentitzen du. Hori guzti hor da, baina bere praktika lingustikoak ere bai. Iratiren ustez, praktika horietatik euskaldun legitimoa sortzen ari da Araban, euskara bizitzeko bere modua aldarrikatzen duena.

Horrekin batera Pello Jauregik dioena etorri zait burura. Harek esan ohi du pertsona bat euskalduna izateko ez dela nahikoa eskolan edo euskaltegian izandako prozesua. Euskara ikastea ez da nahikoa. Sozializazio prozesu bat ere beharrekoa da. Haren esanetan, euskaltegian (edo eskolan) euskara ikasi duen pertsona bat agian ez da euskaldun osoa izango, harik eta euskarazko harreman sare informal edota afektibo batean parte hartzeko aukera ez duen bitartean. Ezinbesteko esperientzia da, hizkuntza sozializazioan.

Helduen euskalduntzean, barnetegiak izan dira sozializazio prozesu horren parte garrantzitsu bat. Euskaltegian geundela, bitxia egiten zitzaigun ikasleek barnetegitik zekarten mintzamoldea: “ingo det”, “oraindiño”, “emongoustazu”… Bitxia iruditzen zitzaigun guk geuk 20 urte lehenago gauza bera egiten genuelako. Esango nuke sozializazio prozesuaren alderdi linguistikoa dela: kolokializazioa. Tarteko hizkuntza bat dela esan daiteke, hizkuntza-garapenaren etapa bat: batueraz eremu informalean eroso erabiltzeko moduko erregistro bat sortzen dugun bitartean, imitaziora jotzen dugu eta inguruan “funtzionatzen” duten formulak kopiatzen ditugu.

Eskoletan eta kalean ez dakit fenomeno horrek nola funtzionatzen duen. Ez dut horretaz gehiegi pentsatu., baina orain jakin-mina sortu zait 😉

Txikiak handi: maila mikroan jardutearen handitasuna

-n -kargitaratuta
Erantzun

Mikrosoziolinguistika

Sorreratik bertatik bere diziplinartekotasunaren apologia egin du soziolinguistikak: hainbat iturritatik emaria jaso, urak nahasten utzi, eta ur berria eskaini.

Nahasketa horretatik makro eta mikrosoziolinguistikaren arteko bereizketa interesatzen zait bereziki. Badirudi makrosoziolinguistika soziologiatik gertuago dagoela; eta mikrosoziolinguistika, aldiz, soziolinguistika bariazionaletik, komunikazioaren etnografiatik edo soziolinguistika interakzionaletik.

Eztabaidagarria izan daiteke, jakina. Xabier Erizek, esate baterako, bien arteko lotura azpimarratzen du: “bi lagunen arteko elkarrizketa bat mikro-soziolinguistikari dagokiola esan daiteke, baina bata euskalduna eta bestea erdalduna baldin badira, baliteke haien elkarrizketan bi hizkuntza komunitateen arteko harreman orokorrak islatuta agertzea, eta, orduan, makroarekin topo egingo genuke”.

Niri ere —Txerrak esan ohi duen bezala– mikrosoziolinguistika interesgarriagoa egiten zait, eguneroko harreman sareak eta lekuan lekukoak ikertzen dituelako.

Mikropolitika linguistikoak

Treballs de Sociolingüística Catalana aldizkariaren azken alean [2019] Emili Boix-Fuster-ek elkarrizketa luze bat egin dio Albert Bastardas irakasleari. Bertan mikropolitika linguistikoen beharra aldarrikatzen du, eskolarako, bereziki.

Ideia iradokitzailea da: «mikropolitikak»proposatzen ditu, egoera informaletan euskararen erabilera handitzeko. Bere ustez, lehentasunezkoa da katalana harreman interpertsonaletan indartzea, batez ere, katalana lehen hizkuntza ez duten haur eta gazteei begira. Eguneroko elkarrekintza horiek behar-beharrezkoak dira, haur eta gazte horiek katalanez behar besteko jariotasuna eta bat-batekotasuna eskura ditzaten. Eskolak ezin die hori eman, eta hori gabe nagusitu egiten da gaztelaniaren inertzia.

Haur eta gazte horien ahozko hizkuntza «kolokializatu» behar da. Horretarako estrategiak bilatu behar dira. Hor dago, Bastardaren ustez, gakoa. Ikasleek ezin dituzte gaitasun horiek ikasgelan jaso. Gauza batzuk nekez ikasi daizteke : didaktikoen bidez. Hizkuntza kolokiala nekez irakatsi daiteke gelako lau hormen artean. Gakoa da horrelako interakzioak ugaritzea: ahalik eta interakzio gehien, ahalik eta esanguratsuen; kantitatea eta kalitatea, alegia.

Mikronazionalismoak

Feminismoak garatu duen «mikromatxismo» kontzeptutik abiatuta, Micro Nacionalismos liburua argitaratu du Jorge Cagiao irakasleak. Mikronazionalismoak, mikromatxismoen antzera, oharkabean joan ohi dira, arreta handiz begiratu eta aztertu ezean. Liburuak horixe nahi du: jokabide horiei mozorroa kendu, eta agerian jarri. Joxe Manuel Odriozolak oso artikulu polita idatzi du horretaz, berria egunkarian: mikronazionalismoa

This image has an empty alt attribute; its file name is NacionalismoBanal_150ppp-1-e1565199021221.jpg

Michael Billig soziologoak Nacionalismo banal kontzeptua sortu zuen fenomeno hori adierazteko. Erabat ezarrita dauden komunitateetako nazionalismoari “Nacionalismo banal” ditu dio: mekanismo ideologiko bat da, komunitate horretako kideei etengabe gogoratzeko komunitate (hots, nazio) horretako kide direla, eta, beraz, beste komunitateetako (beste nazioetako) kideengandik ezberdinak. Nazionalismo hori ez da une jakinetan ageri; etengabea da, erabat jarraitua, endemikoa. Oharkabean joan ohi da, paisaiaren parte baita. Ez dago agerian: eguneroko bizimoduaren parte bihurtu da.

Mikrodesobedientziak

Lurralde Askea mugimenduak “Ongi bizitzeko 100 konpromiso” izeneko liburua kaleratu zuen orain dela urte pare bat. Maila indibidual zein kolektiboan, eraldaketarako konpromiso txikiak dira, barne-barnean desobedientziaren ideia dutenak. Mikrodesobedientziak dira. Atal batek oso-osorik euskara du hizpide, eta hainbat konpromiso proposatzen ditu: euskararen aldeko ekimenak babestea, euskaraz ari den talde baten komunikazioa ez oztopatzea, euskara ikastea eta hobetzea, elkarrizketa guztiak euskaraz hastea, euskararen aldeko diskriminazio positiboa bultzatzea eta abar.

Liburuak merezi du.

Ezin izan diot tentazioari eutsi

-n -kargitaratuta
Erantzun

Txakurrak oinutsik Katalunian ere? Imanol Larrearen artikulua irakurri, eta ezin izan diot tentazioari eutsi. Bikain adierazten du Kataluniako hizkuntza egoera: “herritar gehienek dakite katalanez hitz egiten, batez ere gazteek, biztanleen erdiek inguru egin ohi dute katalanez egunerokoan dezente edo asko, eta urritzen ari dira soilik katalanez edo soilik gaztelaniaz bizi direnak”

Han ere arazoak dituzte baina —Imanolek esan bezala— “ezin dugu ahaztu goragoko kategoria batean ari direla jokatzen. Adibidez, Kataluniako eskualde guztiek UEMAko kide izateko eskatzen den hiztun proportzioa baino handiagoa dute”.

Esan bezala, ezin izan diot tentazioari eutsi. 2018ko datuak dira orain zabaltzen ari direnak, eta gure inkesta soziolinguistikoak 2016ko datuak eman ditu. Alderatzeko modukoak izan daitezkeela iruditu zait. Bai, badakit beste kategoria bat dela, baina alderaketa interesgarria iruditu zait, gure tamainaren neurria emateko.

Hiru datu jarri ditut elkarren ondoan. Ez dut baloraziorik egin:

  • Katalunian, 2018an, 7.600.065 pertsona bizi ziren, horietatik % 18,2 atzerrian jaioak. Inkesta egiteko, 15 urte edo gehiagoko biztanleen unibertsoa hartu da kontuan: 6.443.771 pertsona, alegia. Kontuan izan soilik Katalunia dela (ez Herrialde Katalanak).
  • Euskal Herrian, orotara, 3.140.000 pertsona bizi gara; horietatik 2.200.000 inguru, EAEn  (2.800.000 inguru Hegoalde osoan). Atzerrian jaiotakoak % 9,43 dira EAEn eta % 14,24 Nafarroan. Ez dago Iparraldeko daturik.
  • Katalunian, 15 urtetik gorako pertsonen artean, %31,5ek katalana izan dute lehen hizkuntza moduan, eta % 36,3 katalanarekin identifikatzen dira nagusiki; bostetik lauk (% 81,2) katalanez hitz egiteko gaitasun nahikoa dutela adierazi dute, eta ia denek (% 94,4) katalana ulertzen dute.
  • Euskal Herriko inkesta soziolinguistikoaren arabera, % 28,4 dira euskaldunak eta % 16,4 elebidun hartzaileak. Hortaz, esan daiteke % 28,4k euskaraz hitz egiten dakitela eta % 44,8k euskara ulertzen dutela. Katalunian ulermen unibertsaletik gertu daude; gurean, erdira ez gara iristen (nahiz eta gertu egon). EAEn datuak hobexeagoak dira: % 33,9 eta % 53, hurrenez hurren.
  • Kataluniako hiru herritarretik batek (%36) ohiko hizkuntza modura erabiltzen du katalana. Lautik hiruk (% 76,4) katalana erabiltzen dute egunero.
  • Euskararen erabilera trinkoa (euskaraz erdaraz baino gehiago edo euskaraz erdaraz bete) % 16,5 da Euskal Herrian. Erdaraz baino gutxiago hitz egiten dutenak batuz gero, kopuru hori % 25,7ra iritsi daiteke. EAEn kopuru horiek % 20,5 eta % 30,6 dira, hurrenez hurren.

Kataluniako inkesta soziolinguistikoari buruzko informazioa oso-osorik hemen: Resultats de l’Enquesta d’usos lingüístics de la població de Catalunya 2018. Berria egunkariak oso laburpen ona argitaratu du: Geldialdia katalanaren erabileran

Inkesta soziolinguistikoa alde batera utzirik, Plataforma Per la Llengua elkarteak datu deigarria eman du, duela gutxi. Hizkuntzen erabilerak neurtu dituzte hiriguneetako eskola eta institutuetako patioetan, eta soilik elkarrizketen % 24,3 izan dira katalanez jaso dituztenak. Alde nabarmena da lehen eta bigarren hezkuntzaren artean: lehen hezkuntzan % 35, eta bigarren hezkuntzan % 14,6 besterik ez. Xavier Vila irakasleak galdera horixe egin zuen orain dela urte batzuk: Hem guanyat l’escola però hem perdut el pati?. Galdera mingarria: eskola irabazi, eta patioa galdu al dugu?

Gurean, ARRUE azterketak ematen digu eskolako hizkuntza-erabileren berri. Gurean, ordea, datu horiek ikasleek aitortuak dira (ez behatuak). Hori horrela, ARRUEren arabera, LH4ko ikasleen artean, euskararen erabilera batez beste % 40,9 da, ikaskideekin jolaslekuan ari direnean. DBH2ko ikasleen artean, ordea, % 23,6 da. Datu optimistegiak dira, agian; baina hemen ere adierazgarria da LHren eta DBHren artean dagoen aldea.

Bide batez… izan al duzue azterketa horrek piztu duen polemikaren berri?

Lotsagarria, ezta? Gure artean ere izan ziren antzeko polemikak orain dela urte batzuk. Akordatzen?

Mapak eta kartografiak

-n -kargitaratuta
Erantzun

Mapeoa modako hitza bihurtzeko bidean da: hitz magikoa; totem txiki bat. Mapeoak non-nahi egingo ditugu: herriz herri eta sektorez sektore. Norbanakoak zein entitateak identifikatu… baina sistema baten baitan betiere eta ezinbestean. Sistema hori kartografiatzea da mapeoa.

Orain dela urte batzuk, goiz bateko formazio-saio bat izan genuen partaidetzan aditua (eta aritua) den Tomas R Villasante irakaslearekin. Mapeoak haiek nola egiten dituzten azaldu zigun: aktore nagusien mapak dira (mapa de actores clave) eta soziogramak erabiltzen dituzte horretarako. Ez dira balizko eragileen zerrenda hutsak. Grafiko bakar batean aktoreak zein diren eta aktore horiek proiektuarekiko dituzten helburuak, motibazioak eta kokapenak erakusten dituzte.

Komunitate batean proiektu bat gauzatzeko eskura dauden aktiboak agerian jartzea da: aktiboen mapak dira.

Eragileak identifikatu ahala, bi ardatzen arabera kokatzen dira grafikoetan:

  • Batean eragile bakoitzak proiektuarekin duen kokapena adierazten da: erabat aldekoa (gutarra), aldekoa (baina diferentea), indiferentea, kontrakoa.
  • Bigarrean, eragile bakoitzaren agentzia-gaitasuna islatu behar da: bakoitzaren influentzia; hau da, proiektuan zenbatean eragin dezaketen (onerako edo txarrerako)..

Azkenik, elkarren artean dauden loturak islatzen dira: harremanak, gatazkak, aliantzak…

Gogoan dut Villasantek esandakoa. Mapa horiek era kolektiboan eraiki behar dira; ezin dira bulego batean sortu; izan ere, ERAIKI egin behar dira. Gainera, sortu ahala iraungi egingo dute, helburua ez baita errealitatea errepresentatzea, errealitatea eraldatzea baizik.

Egia esan, emaitzak ikusgarriak dira. Denbora laburrean egoera konplexu baten errepresentazio esanguratsua lortu daiteke, errazkerietan eta gehiegizko sinplikazioetan erori gabe.

Tomas R Villasante pertsonaje bat da. Youtube-n bideo pare bat aurkitu ditut, non formazio-lantegi horretan kontatu zizkigunak kontatzen dituen. Atentzioa ematen du zeinen erraz kontatzen duen eta zeinen erraz egiten duen. 😉

Bideoak hemen:

Hirien soziolinguistika: hirian, lehentasunak non

-n -kargitaratuta
Erantzun

Oso ezaguna ez bada ere, Mikel Zalbidek lan interesgarria egina du Fishmanen BAEN eskalaren inguruan (belaunen arteko etenaren neurria). Gogoratzen duzue, ezta? Fishmanek 8 mailadun eskala bat proposatu zuen, handitik txikira, hizkuntza minorizatuaren dislokazio maila ezberdinak deskribatzeko:

Zalbidek 6. mailan jartzen du fokoa. Bere ustez, hor dago erronka. Halere, uste du eskala ezin dela era linealean ulertu. Ziur aski, orain eta hemen (Euskal Herrian), urrats guztiak batera ematen ari direla dio: oso litekeena da leku batean 2. mailatik oso gertu egotea (herri arnasgune euskaldunetan, esate baterako) eta beste batean, 7.ean egotea (Iparraldeko hainbat herritan, akaso).

Zalbidek, Fishmanen eredutik abiatuta, 14 atal dituen eredu bat proposatu du. OEDA deitu dio: Euskararen Osasun Diagnostikorako Aplikazioa. Han, Fishmanen 6. urrats horren baitan azpi-eskala bat proposatu du, Euskal Herrian ematen diren fenomenoak hobeto atzemateko:

  • (BZ-6a): herritarren eguneroko jardun arrunta euskaraz da, hitzez
  • (BZ-6b): herritar gehienen eguneroko jardun arrunta euskaraz da; baina hainbat herritarrek erdaraz egiten du.
  • (BZ-6c): hainbat herritarrek euskaraz egiten du sarri eguneroko jardun arruntean; zenbaitek bietara; hainbatek erdaraz.
  • (BZ-6d): herritar gehienek erdaraz egiten dute; hainbat herritarrek euskaraz egiten du etxean, lagunartean eta, hainbatetan, kalean.
  • (BZ-6e): herritar gehien-gehienek erdaraz egiten dute; batzuek euskaraz edo bietara egiten dute etxean eta lagunartean, gainerakoan erdaraz.

Haren esanetan:

“Euskal hiztun gehienok ez gara arnasguneetan bizi; (BZ-6c)ko ingurumen zabalagoetan ere ez. Hiriburuetan eta herriburu nagusietan bizi gara gehienok: (BZ-6d)ko ingurumenetan batzuk (demagun Donostian eta bere gerri-bueltan: Irundik Andoaina doan konurbazio gehiena), (BZ6e)koan besteak (tartean Bilbo-Iruña-Gasteiz-Baiona). Bertan jaiotako euskal hiztunen eta bizi izatera etorritako euskaldunen bilgune ditugu lekuok. Gutxi-asko erdal-giroan murgil eginik bizi gara bertako gehienok.

Bere ustez, erdara nagusi den hirietan [(BZ-6d) eta (BZ-6e)] euskal giro arrunta berreskuratzen saiatzea da erronka. Hau da: (BZ-6d) (BZ-6e) ⇒ (BZ-6b) (BZ-6c). Oso-oso lan zaila da hori, bere esanetan:

“Erdara nagusi (askotan jaun eta jabe) den ingurumenotan euskarazko hiztun-taldeak edota harreman-sareak eratzea eskatzen du horrek, lehendik bizirik daudenak mantentzeaz gainera. Nola egin hori? Aurreko atalean azaldu den bide batezko euskalgintzaz edo bide batezko hizkuntza-plangintzaz baliatu behar da hemen ere. Euskarazko zerbitzu-eskaintza eratu behar da hor ere, halakorik nahi edo behar duten euskaldunentzat. Goitik beherako plangintza instituzionalak dagoeneko eskaintzen dituen euskarazko eskolatze- eta alfabetatze-aukera ugariez gainera, eta behetik gorako perspektiban seguruenik, euskaldun-jendearen arteko harreman-sare informalak eratu, zabaldu, indartu eta bizirik mantendu behar dira.

Auzo-laguntzan oinarrituriko formulazioa dugu, horretarako, hoberena: euskaldun-jendeak behar dituen zerbitzu normalak euskaraz eratu eta “D eredu” moduan eskaintzea. Herritarren benetako beharrei erantzuteaz gainera, “bide batez” alegia, esparru informal-intimoetan euskarazko jarduna indartzeko eta zabaltzeko neurri egokia da hori. Izugarri lan delikatua da: arras delikatua baina, kreatibo-modernoa eta, bere aje guztiekin, askogatik emankorrena.”

Gaizki ulertu/interpretatu ez badut, ideia interesgarriak iradokitzen ditu Zalbidek:

  • Hizkuntza biziberritzearen ikuspegitik, hiriek behar berezituak dituzte: batzuk hiri bakoitzaren egoera soziolinguistikotik datozkio, baina beste batzuk hirien berezko izeratik eta egituratik, agian. Hirien Soziolinguistikarekin edo Soziolinguistika Urbanoarekin dute zerikusia.
  • Hirietan euskaldun ugari izanik baina —sarritan— sakabanatuak, beste inon baino beharrezkoagoa da euskara erabiltzeko aukera estrukturalak sortzea: euskaraz funtzionatuko duten espazioak eta harreman-sareak, alegia.
  • Horrek gainditu egiten ditu “ohiko” euskalgintzaren mugak. Gainditu? Agian “zabaldu” esan beharko genuke. Zalbidek berak teorizatu zuen “berariazko euskalgintza” eta “bidez batezko euskalgintza” zer diren. @garagoikoa blogean ederki azalduta dago: https://www.argia.eus/blogak/txerra-rodriguez/2014/09/25/bide-batezko-euskalgintza/. Horixe da, beraz, proposamena: administraziotik eta euskalgintzatik harago, gizarte eremu anitzetan diharduten entitateek iniziatiba eta protagonismoa hartzea.

Munduan leku bat

-n -kargitaratuta
Erantzun

“Munduan leku bat” Adolfo Aristarain zinemagile argentinarrak 1992an zuzendu zuen film ezagun bat da. John Dos Passos idazlearen “Chosen Country” nobelari antzeko izenburu jarri zioten gaztelaniaz: “Un lugar en la tierra”. Siriako errefuxiatuei buruz argitaratu berri duten liburu batean ere halaxe ageri da: “un lugar en el mundo” gaztelaniaz, eta “nowhere boy” ingelesez.

Erretorika klasikoan “locus” edo “topos” deritzo horri. Oinarrizko lekune komun bat sortzea da, handik argudioa eraikitzeko. Locus dira, halaber, literaturan errekurtsiboak diren gaiak, egoerak, iturriak edota irudiak. “Munduan leku bat” horixe da: locus bat; herriaren eta herbestearen imaginarioa dakarkigun irudi komun bat.

MUNDUAN LEKU BAT

Jon Maia bertsolariak urteak daramatza 60 eta 70eko hamarkadetan Andaluziatik, Extremaduratik zein Gaztelatik iritsi ziren etorkinen ikuspegia euskaldunei kontatzen. Lan handia egin du estereotipoak apurtzen.

Sortu berri duen Hezurbeltzak taldearekin honelaxe kantatzen du:

Belarrimotz, bideluze,
sasi-euri eta laino,
olibondotik gatoz
kantu honetaraino
Zer eman ziezagukeen
bizitzak ala lurrak
ez bada oliba batzuk eta
hil arte munduan leku bat

Eta honela ere bai:

Olivo contra el olvido
en esta tierra que amas
donde has muerto y has vivido
Nosotros somos tus ramas
de sentimiento profundo
Qué más nos podría dar la tierra
que unas aceitunas, y un lugar en el mundo

Hemen entzun ahal dituzue:

LEKU BAT MUNDUAN

Kataluniako Generalitateak San Jordi gurutzea eman berri dio Carme Junyent hizkuntzalariari. Hortaz kuxkuxeatzen ari nintzela, 2009an L´hora de las bruixes irratsaioan egin zioten elkarrizketa aurkitu dut. Hizkuntza gutxituen garrantziaz galdetu zioten: zergatik diren garrantzitsuak eta zergatik dauden mehatxatuta.

Carme Junyenten ustez mehatxaturik dira, enbarazu egiten dutelako. Izan ere, hizkuntza gutxituek ahalmen handia dute, espazio libre bat eratzen dutelako: espazio bat, non merkatuak eta inperioak sarbiderik ez duten. Carmek horrela uste du. Gainera, bere ustez, “beren hizkuntzak gordetzen dituzten komunitateek aukera hobeak dituzte bizirik irauteko eta beren bizitzaren kontrola izateko”.

Hizkuntza galtzen duten komunitateak desegituratu egiten dira. Beste inoren morroi bihurtzen dira: populazio akulturatuak, nor diren jakin ere ez dakitenak. Identitate-krisia hortik datorkie. Izan ere, ordura arte hizkuntzak eman diena galdu dute: leku bat munduan.

Elkarrizketa hemen entzun ahal duzue:

Diskurtsoei buruzko diskurtsoa

-n -kargitaratuta
Erantzun

JOXERRA GARTZIA sarritan kexu ageri izan da euskararen komunikazio-estrategiari buruz. Bere ustez, euskarak produktua eta marka izan behar du, komunikazioaren ikuspegitik. Markak, azken batean, karpetak dira eta barruan 2-3 item egon behar dira, ez gehiago. Diskurtsoaren bidez lortu behar dena da item horiek guri interesatzen zaizkigunak izatea eta ez beste batzuk. Joxerra Gartziaren esanetan, euskararen irudia, gaur egun, amesgaizto bat da: oso denbora gutxian amona zahar bat izan da, haizagailu bat, birus bat eta txantxangorri bat. Bere ustez, horrela ezin da marka bat osatu.

EGOD proiektuan, Euskararen Gaineko Oinarrizko Diskurtsoak aztertu zituzten Iñaki Martinez de Lunak eta bere taldeak. Jendartean nagusi diren bost diskurtso identifikatu zituzten: a) mesfidatia, b) sustatzailea, c) aldarrikatzailea, d) balio pragmatikoarena eta e) errespetuarena. Bakoitzaren atzean dauden ideiak aztertu eta 21 item identifikatu dituzte, jendartean erabat (edo kasik erabat) onartuak: elkarren arteko errespetuarekin dute zerikusirik, euskararen balio pragmatikoarekin eta euskararen aldeko jarrerarekin. Egileen ustez, horiek zoru komuna osatzen dute, eta zoru horren gainean diskurtso berritu eta partekatu bat eraikitzeko aukera dago.

Zoru komunaren ideia tentagarria da, baldin eta Jon Sarasuaren moduan ulertzen badugu. Duela gutxi honelaxe esan du: “ez dadila izan batezbesteko epel batean geratzeko, baizik eta ekinbide soziolinguistiko sendoak abiarazteko”  [Berria egunkarian, 2019-03-03].

Lehen ere horretaz jardun dugu. Kontua da Kataluniako Direcció General de Política Lingüística-k antolatzen dituen Matinals de Llengua jardunaldietan, oso saio interesgarri bat egin berri dutela guzti honetaz, eta horrek zer pentsatu eman didala: Llengua i joves a Catalunya: usos lingüístics i arguments per a la promoció del català izenburua izan du. Batetik gazte jendearen erabilera linguistikoak aztertu dituzte, eta bestetik, katalanerari buruzko diskurtsoak gaurkotzeko lan baten berri eman dute. Interesgarria iruditu zait. Gazteak xede-taldea direlarik, katalana indartzeko 40 arrazoi zerrendatu dituzte, 6 enfoke nagusitan sailkatuta. Honelaxe:

  • Integrazioa, atxikimendua eta gizarte kohesioa
  • Ikasteko erraztasuna
  • Katalanaren balio instrumentala
  • Konpromiso etikoa dibertsitate globalarekin
  • Norberaren erantzukizuna
  • Ahalduntzea eta norbere buruarekin gustura egotea

Kalean katalanari buruz dauden argudioak bildu dituzte, egokitu, berritu eta osatu. Han ere aniztasuna defendatzen dute: argudio ugari eman, nork berea errezago aurki dezan. Jardunaldiaren material guztia (bideoa barne) hemen aurkitu ahal duzue: Matinals de Llengua

Ez dut gogoratzen nori entzun nion baina gustatu zitzaidan: diskurtsoak egokitu ez… diskurtsoak ugaritu egin behar ditugu. Ez dugu dikurtso bakarra nahi, diskurtsoen konstelazio bat baizik. Euskaraldian bertan, hamaikakoaren ideia bikaina iruditu zitzaidan: tipologia ezberdinetako hamaika pertsona, hamaika erreferente, euskarara hurbiltzeko hamaika arrazoi, hamaika diskurtso. Iruditzen zait ideia ez genuela ondo landu, eta aukera polit bat galdu genuela. Enpin! Hurrengoan izango da!