Denbora

BAGA

Ez dakit zergatik, baina hauxe dut Benito Lertxundiren abestien artean gogokoenetako bat:

Denborak aldatzen dira
denborak aldatzen doaz
denboragileak ari dira
denbora berria prestatzen;
eta zu, jadanik,
hezituta zaude
zure denboraren ariketarako
gizalege berrien baitan
sinismen lausoz.

Benito Lertxundi – Denborak

BIGA

Zapatistek, Lacandonako oihanean: “ez dugu presarik, urrun iritsi nahi dugu-eta”. Gurean kontrara esan genezake: “arrapaladan doa dena, baina ezer ez da mugitzen”. Edo agian bai, nik-zer-dakit-ta!

HIGA

Irakurri dut hiru azelerazio bizi ditugula egungo denboran: azelerazio teknologikoa, azelerazio soziala, eta bizitzaren azelerazioa.

Paradoxikoa da. Azelerazio teknologikoak gauzak arinago egitea ekarri du. Horrek denbora askatu behar zuen, eta denbora ugaritu. Denbora inoiz baino urriagoa da, ordea. Azelerazio sozialak gero eta gauza gehiago egitera eramaten gaitu. Ezin gara gelditu. Gero eta exigenteagoak diren espektatiba sozialak ase behar ditugu: produktiboak izan, bidaiatu, hizkuntzak ikasi, “esperientziak” bizi.

LAGA

Imaginatzen duzue Leonard Coheren ahots sarkorra euskaraz?

Azkar iritsi nahi duzu zuk
Azkena izan nahi dut nik
Zuretzat azkar amaitu behar da
Nik, ordea, irautea nahi dut
Ez da zaharra naizelako
geldotasuna maite izan dut, betidanik
Hirira itzuli nahi duzu?
Joan zaitez; utz nazazu.
Eta inork nitaz galdetzen badizu
esaiozu hemen nagoela, abiadura geldotu nahian…

Leonard Cohen – Slow

BOGA

Bizitzaren azelerazioaren baitan, gero eta gutxiago lo egiten dugula irakurri dut. Ikerketen arabera lo-denbora batez beste bi orduz txikitu da XIX mendetik hona eta ordu erdiz 70eko hamarkadatik hona.

Max Richter konpositoreak «sleep» izeneko lan bat konposatu du, lo egiten eta amets egiten laguntzeko, bere esanetan. Merezi du zatitxo batzuk entzutea. Arazoa da oso-osorik entzun nahi izanez gero, zortzi ordu luze irauten duela. Nork ditu zortzi ordu jarraian, lo egiteko nahiz musika entzuteko?

Max Richter – Sleep

SEGA

MIT institutuan (Massachusetts Institute of Technology) U teoria landu duen taldeak presencing kontzeptua erabiltzen du: presence + sensing.

Orainean egoten jakitea da  presentzia. Horixe da U teoriaren proposamena. Orainarekin konektatu eta sentitu, lehenik, iraganetik zer behar dugun joaten utzi; alegia, egin izan dugunetik eta egiten dugunetik zer dagoen jada agortua, eta zerk ez gaituen jada asetzen. Ondoren, egoera horretatik bertatik, jada sortzen ari den etorkizuna sentitu behar da (etorkizun emergentea deitzen diote) eta handik ekin planifikatzeari. Etorkizunetik ikastea proposatzen dute, ez iraganetik.

“Sentipentsante” adjektiboa ekarri dit gogora: pentsatzen duzuna sentitu, eta sentitzen duzuna pentsatu. Hitza Eduardo Galeanok zabaldu zuen, Orlando Fals Borda soziologoari hartuta. Bideo honetan bada azalpen polit bat: hemen

ZAI

Poesiak hiru gai unibertsal jorratu ohi ditu: amodioa, heriotza eta denboraren iragana. Edo, Miguel Hernandezek zioen bezala, hiru zauri ditu gizakiak: hiltzearena, maitearena eta biziarena. Bizia horixe baita: denboraren iragana.

Joan Baez – Tres heridas

ZOI

Gorroto ditut jende-ilarak. Erosketak egitera desorduetan joaten naiz; eguerdi partean, edo goizean goiz. Gorroto dut zain egon beharra. Lekuetara 5 minutu berandu iristeko ohitura hartu dut, zain egon beharrik ez izateko. Eta, halere, bizitzaren erdia zain ematen dugula diote “filosofoek”.

Alemanez WARTEN aditzak “itxarotea” esan nahi du, eta Grimm hiztegiaren arabera hainbat esangura ditu: “inora begiratzea, zerbaiti kasu egitea, arreta egitea, zaintzea, inoren zerbitzuan egotea, gordetzea, pertseberatzea eta abar”.

Idearik ez Grimm hiztegia zer den, baina halaxe irakurri dut “Denbora Opari” liburuan: Andrea Köhler – El tiempo regalado: Un ensayo sobre la espera.

BELE

Bitoriano Gandiagak Denbora Galdu Alde poema-liburua idatzi zuen 1985ean. Euskaraz kontziente samar irakurri nuen lehen poema-liburuetako bat izan zen, oker ez banago, eta gogoan dut oso zapore ona utzi zidala: «Denbora galtzen ikasi behar dudala esan dit psikiatrak. Bego eta bedi. Zenbait ardura eta arazori hor konpon esaten ikasi behar dudala ere esan dit».

Rikardo Arregi idazlearen artikulu batek ekarri zidan gogora duela gutxi: Rikardo Arregi – Denbora galdu

ARMA

Jorge Riechmann irakaslearen poema bat, hala edo nola euskaratua:

Bertso on batek
ezin du gosea ase.
Bertso on batek
ez du lorategirik eraikiko.
Bertso on batek
ez du tirano arrotza ohilduko
Bertso batek
kasurik onenean
arnasa etengo dizu
(digestioa ez)
eta haren erritmoak eta abiadurak
beste abiadura posible baten erritmoa ekarriko dizu gogora.
Beste erritmo bat zure odolerako, eta beste erritmo bat planetetarako

TIRO

Jorge Riechmann-ek kontatzen du kapitalismoa Europako Ekialdera iritsi zenean, shock moduko zerbait sortu zela denboraren pertzepzio berriaren eraginez. Irakurtzea, musika entzutea, lagunekin egotea…ordura arte, denbora okupatzeko moduak ziren, eta denbora galtzea bihurtu ziren imajinario berrian. “Denbora galduaren oroimina” deitu zion horri.

Jorge Riechmann – Tiempo para la vida. La crisis ecológica en su dimensión temporal (pdf)

PUN

Eta zuek, oporretan, zertan galtzen duzue denbora?

Terminologiatik haratago

Honezkero ohartuko zineten terminologiarekin halako obsesio txiki bat dudala, ezta? Zer egingo diogu bada? Nork bere zoroak bizi ditu. Gauza batek hamaika izan baditu, zerbait izendatzeko hainbeste arazo badaude eta izenarekin ados jartzerik ez badago… bada hor esploratzeko zerbait interesgarri: zerbait esanguratsua, handik tira egiteko eta ikasteko.

Eduardo Apokadaren hitzaldi batean harribitxi txiki bat topatu dut: Hizkuntzen kudeaketa; gobernantza eta aktibismoaren artean da hitzaldia [bideoa hemen]. Besteak beste, terminologiaz jardun du:

hizkuntzaren aldeko mugimedu soziala, euskalgintza,
hizkuntza normalizazioa,
hizkuntza politika, hizkuntza planifikazioa,
hizkuntza injenieritza, hizkuntza kudeaketa,
hizkuntza biziberritzea, hizkuntza indarberritzea,
hizkuntza zaharberritzea, hizkuntza berpiztea,
hizkuntzaren berpizkundea,
hizkuntza sustatzea, hizkuntza dinamizazioa…

Haren ustez oso molde orokorrak erabili izan ditugu, ñabardurak kontuan izan gabe, eta atzean zer dagoen hausnartu gabe.

Hizkuntza gobernantza proposatzen du: hizkuntzaren gobernantza komunitarioa, hobe esanda, modan jartzen ari den gobernantza neoliberalaren eremutik ondo bereziteko. Gobernantza komunitarioaren testuinguruan komunitateak bere burua antolatzen du bere arazoei irtenbidea emateko. Hizkuntza ere halakoxea da: “ondare” komun bat da eta eragile publiko, pribatu eta sozialek bat egiten dute hura lantzeko eta zaintzeko. Ingelesez ere existitzen da terminoa: linguistic governance. Euskaltzaindiak berak hizkuntzaren gobernantza terminoa erabili izan du, corpus plangintzaz ari direlarik [hemen].

Izenaren ondoan, izana dator… eta galderak. Hizkuntza politikatik gobernantzara alde handerik al da? Eta nor dira gobernantza horretan eragileak? Euskara teknikariak? Haren hitzetan, gaur egun mugak oso lausotuak dira: profesionala, teknikaria, aktibista, langilea, politikaria… Elkarteetako kide liberatuak zer dira? Aktibistak ala teknikariak?

Teknikariez ari garela… zer dakigu euskara teknikariei buruz? Nor dira euskara teknikariak? Zenbat dira? Nondik datoz? Non ikasi dute ikasi dutena, zeintzuk trebetasun dituzte eta non eskuratu dituzte. Bada, hor, zer ikertu.

Soziolinguistika Klusterrak ikerketa interesgarria egin zuen 2008an: Soziolinguistika Arloko Teknikarien Formazio Premien Azterketa [hemen]. Lanbide konplexua da. Bartzelonako Diputazioak antzeko lan bat egin zuen partehartzerako teknikarien formazioari buruz: Disseny de la formació per als professionals en participació ciutadana [hemen]. Hortik ere bada zer ikasia gure lanbiderako.

Mereziko luke lan horiek berreskuratzea eta eguneratzea. Ez zaizue iruditzen?