Metaforagintza

JOXERRA GARTZIAK Koldo Mitxelenaren aipu bat erabili izan du sarri:

Hizkuntza bat, gurea nahiz inorena, ez da gizarteko mintzabide eta adierazpidea besterik, gogoetak adierazteko delarik, mintzatzeko eta adierazteko balio duelako; horrexegatik beragatik da ona aizkora zorrotza, EBAKITZEKO SORTUA delarik, eta aizkora kamutsa, berriz, txarra.

Bernardo Atxagak xaboiaren irudia erabili izan du, Abdetfattah Kilito irakasle eta idazleari hartuta:

Ez baitago beste sekreturik hizkuntza hazi eta lanabes on bihurtu dadin: praktika, erabilpena. Abdetfattah Kilitok dioena kontuan hartuta diot hori. “Hizkuntza -dio Casablancako unibertsitate irakasleak- xaboiaren kontrakoa da: zenbat eta gehiago erabili xaboia, orduan eta urrituago eta xahutuago; hitzak, ordea, alderantziz, zenbat eta erabiliago orduan eta aberatsago”

Joseba Sarrionandiak “Bizitza ez al da oso arriskutsua?” liburuan Ludwin Wittgensteinen analogia gogoratu du:

Gure lengoaia hiri zahar bat balitz bezala hartu ahal da: kale ugari eta plazak, etxe zahar eta berriekin, eta etxeak aldi diferenteetako eranskinekin; periferian, berriz, auzo berriak kale zuzen txukunago eta uniformeagoekin.

Hari mutur asko ditu analogiak. Joko handia ematen du. Baina nekez konta zitekeen Sarrionandiak bezain ongi:

Kale erabilera, haur eta helduen artean

Lehen kale neurketa 1989an egin zenetik hogeita zazpi urte igaro dira dagoeneko. Hirugarren edizioaz geroztik, haurren presentziak erabilerari nola eragiten dion aztertu nahi izan da.  Oso-oso aldagai esanguratsua suertatu da.

Neurketa guztietan ikusi da haurren presentzia eragin handiko aldegaia dela. 2016an, esate baterako, erabilera daturik altuenak haurrak eta nagusiak elkarrekin daudenean jasotzen dira (% 19,3) eta baxuenak nagusiak haurren presentziarik gabe ari direnean (% 8,6).

Euskal Herriko datuak dira. Baina iruditzen zait horretan ere aldeak daudela egoera soziolinguistiko batetik bestera. Alde kuantitatiboak zein kualitatiboak:

Gasteizen % 3,7 da euskarazko kale erabilera. Haurrek eta helduek osatutako taldeetan kopurua igotzen da: % 7,1era, hain zuzen. Nagusiek euren artean (haurrik gabe) ari direnean, %2,4an darabilte euskara, eta haurrak bakarrik (nagusirik gabe) daudenean % 0,9 da erabilera.

Datu harrigarria da [ni neu harritu egin nau, behinik behin]. Eta larria. Datuen arabera, haurrak dira euskara gehien erabiltzen dutenak, baina batez ere helduekin ari direnean, edo helduen presentzian. Haurrak euren artean ari direnean erabilera oso baxua da. Bilboko edota Iruñeko daturik ikusteko aukerarik ez dut izan, baina susmoa dut joera ez dela izango oso-oso bestelakoa.

Alde horretatik, esanguratsua da Jaime Altunak iaz Eskola Hiztun Bila jardunaldietan esandakoa. Haren ustez, sarritan esan izan da euskararen erabilera haurtzarorekin oso lotuta egon dela, baina azken urteotan arau sozial berri eta arriskutsu bat sortu dugula uste du. Kontua ez da soilik euskara haurren hizkuntza izatea. Kontua da haurrek barneratu egin dutela euskara haurren eta helduen artean interaktuatzeko hizkuntza dela. Haurrek ikasi dute helduekin euskaraz hitz egin behar dutela, baina euren artean gaztelaniaz egin dezaketela.

Mereziko luke datu hori hobeto aztertzea.