Kapitalizazio linguistikoa eta kapitalizazio soziala

-n -kargitaratuta
Erantzun

Gustukoak ditut Xabier Aierdiren hitzaldiak. Argi hitz egitea gustatzen zaio eta probokatiboa ere bada batzuetan. Duela urtebete inguru hitzaldi bat eman zuen Sabino Arana Fundazioan, migrazioaz eta harrera linguistikoaz. Ideia interesgarri asko aipatu zituen bertan. Azpimarratu zuen, esate baterako, immigrazioa ez dela tarte baterako kontua izango, baizik eta fenomeno estruktural bat, eta serio(ago) hartu beharko genukeela.

Immigrazioaren Euskal Behatokiak egiten dituen azterketen arabera, badirudi euskaldunak tolerantexeagoak garela erdaldunak baino. Ezker-eskuin ardatzean ere beste horrenbeste: ezkerrekoak toleranteagoak gara eskuinekoak baino. Baina gizartea konplexutzen diren neurrian arazo berriak sortuko direla ohartarazten zuen Aierdik. Izan ere, bere esanetan, batzuk arnasguneak ikusten ditugun lekuetan, litekeena da beste batzuk itoguneak ikustea. Bere ustez litekeena da egunen batean euskararen aurkako nolabaiteko erresistentzia aurkitzea, esate baterako, migrari kualifikatuen aldetik, euskara traba moduan ikusiko dutelako. Arazoa da erresistentzia hori ez dutela planteatuko termino linguistikoetan. Esango digute: “zuek euskaldun zuriok iparraldekoak zarete eta pribiligio egoera batean zaudete; gu arrazializatuak gara, menpekoak gara, eta zuen hizkuntzak menpekotasun horretara kondenatzen gaitu”. Horrek kontraesan berriak sortuko ditu, honezkero aurreikusi, zaindu eta landu behar direnak.

Hitzaldi hura gogoratu dut, duela gutxi, Interneten bidez, Marina Massaguer soziolinguista katalanaren hitzaldi bat entzuteko aukera izan dudalako. Harek ere antzeko gogoeta egiten zuen:

  • Katalana mugikortasun sozialarekin zerikusia duen baliabide bat dela defendatzen du: kapital bat. Badira atzerritik etorri diren pertsonak, katalanarekin inolako kontakturik izan ez dutenak eta, gainera, eskala sozialean igotzeko aspiraziorik ez dutenak. Adin bat dute honez gero, eta katalanarekin interes txikia erakusten dute. Zertarako inbertitu ezertarako balioko ez didan errekurtso batean?
  • Horien seme-alabek edo etorri berri gazteagoek, ordea, ikasi eta lanpostu koalifikatuak izateko aspirazioa dute. Horientzat katalana baliabide bat da eta, oro har, jarrera positiboa dute hizkuntzarekin. Beste kontu bat da, baliabide hori eskuratzeko modurik izan ote duten edota katalanezko harreman-sareak sortzeko aukera izan ote duten.
  • Nork ez du katalana behar? Baliabide alternatiboak dituztenak (harremanak, ikasketak…); hau da, eskala sozialean gora egiteko bestelako kapitalak eskuratu ahal dutenak: kapital ekonomikoa, kapital soziala, kapital kulturala…
  • Azkenik, Aierdik planteatzen zuen ildo berean, gogoetatu egin du litekeena dela beren herrian egoera sozial ona zuten pertsonek beren espektatibak zapuztuak ikustea, Kataluniara etortzen direnean, beren estatusari ezin diotelako eutsi. Jatorrian zuten “kapitala” debaluatu egin da nonbait: beren harreman-sarea (kapital soziala) ez dago hemen, agian titulazioa konbalidatu beharra egokitu zaie… eta hizkuntza ere ikasi beharra dute. Horiek hizkuntzaren aurkako jarrera erakutsi dezakete.

Marina Massaguerek katalana ikasi nahi eta behar dutenentzat kapitalizazio bikoitza proposatzen du: kapitalizazio soziala eta kapitalizazio linguistikoa. Hizkuntza ikasteko baliabideak baino gehiago, bizikidetzarako espazio ez hierarkikoak eskatzen ditu, non migrantea, bere harreman-sarea zabaltzeaz gain, katalana ikasi eta katalanez sozializatuko den.

Dimentsio komunitarioa

-n -kargitaratuta
Erantzun

Etxealdi garaiko paradoxa batekin natorkizue. Ohartu zineten? Urruntze soziala eta isolamendu fisikoa dela-eta, pertenentzia eta komunitate-sentimendu bihurtu ziren
keinu txiki ugari: abesti bat twitterren partekatua, bideo bat youtuben, koadrilaren bideo-deialdia… Isolamendua pertenentzia-gosez eta komunitate-egarriz bizi izan genuen. Presentzialitateak berezko ditu ezaugarriak eremu birtualean bilatu genituen: gorpuztasuna, kolektibitatea, pertenentzia eta komunitate sentimendua.

Hezkuntzarekin batera, aisialdia ere dezente kaltetua izan zen. Hor ere, aisialdi komunitarioaren beharra eta hutsunea antzeman genituen, ordura arte ez bezala.

Gogoan dut Katalunian, aspalditik, “Inguruneko Hezkuntza-planak” [Plans Educatius d’Entorn] bultzatu izan dituztela hango instituzioek, ikasleen hezkuntza-beharrei erantzun integrala eta komunitarioa emateko. Tokian tokiko hezkuntza-plan horiek LIC taldeen esku sortu ziren [LIC: llengua i cohesio social / hizkuntza eta gizarte kohesioa] eta, hezkuntza-planak izanik ere, ardatzetako bat hezkuntza ez formala zuten; aisialdi hezitzailea, alegia.

Proiektuak ibilbide luzea du, baina azken urteotan metodologia gaurkotu nahi izan dute. Ahalegin politak egin dituzte bide horretatik. Besteak beste, plan horien dimentsio komunitarioan sakondu nahi izan dute. Horretarako Inpaktu Kolektiboaren ikuspegiari begiratu diote [Kania & Kramer: Collective impact], metodologia berritzailea eta erabat komunitarioa delakoan.

Inpaktu kolektiboaren enfokea, autore horien arabera, sektore ezberdinetako hainbat eragile agenda bateratu baten inguruan konprometitzea da, gizarte-arazo bati irtenbide bateratua emateko. Enfoke kontrastatua da eta, egin diren ikerketetan, bost baldintza nabarmendu izan dira horren arrakastarako:

  1. Agenda bateratua. Ikuspegi eta helburu partekatuak eta ondo definituak.
  2. Inpaktua neurtzeko sistema partekatu bat. Proiektuari jarraipena egiteko adierazle komunak.
  3. Elkarren eraginak indartzeko jarduerak. Ez da beharrezko den-dena elkarrekin eta batera egitea; bai da beharrezko, ordea, norberaren ekintzak besteen jarduerekin ondo lerrokatuak egotea, eta helburu komunak bilatzea.
  4. Etenik gabeko komunikazioa. Informazioa garrantzitsua da; konfiantza ere bai.
  5. Proiektuari eutsiko dion talde bertebratzaile bat. Proiektuari behar beste denbora emango dion pertsona talde bat, koordinazioa bermatuko duena. Diotenez, interesgarria da talde horretako pertsonak independienteak izatea; hau da, proiektua osatzen duten taldeetakoak ez izatea.

Inpaktu kolektiboari buruzko ikerketetan 3 aldaketa-mota (3 inpaktu) aztertu dira: hasierako aldaketak, aldaketa sistemikoak eta aldaketak biztanleengan. Hori horrela, egitasmo bati hasiera ematen diogunean, hasieran, aldaketak txikiak izaten dira, eta abian jartzen diren politikekin dute zerikusirik: lankidetzan abiatutako proiektuak, sentsibilizazio maila altuagoa, baliabide berriak… Epe ertainean aldaketa horiek sustraitu egiten dira eta proiektuaren parte diren entitateek barneratu egiten dituzte. Inpaktu komunitarioak, ordea, epe luzea lehenesten du. Diotenez 3 eta 10 urte bitartean behar izaten dira proiektua errotzeko eta inpaktu horiek biztanleengana iristeko.

Ikuspegi interesgarria iruditzen zait. Tokian toki, aisialdiarako plan komunitarioak abain jartzea, komunitateak berak dituen beharrak abiatuta eta komunitatearen gidaritzapean. Iruditzen zait zerikusia duela Euskal Herrian bertan garatzen ari diren zeinbat proiekturekin: adibidez, oinHerri taldearen ekimenez herri hezitzaileen inguruan antolatzen ari den mugimenduarekin. Ez zaizue iruditzen?

Gehiago irakurtzeko:

  • Inguruneko hezkuntza-planei buruz gehiago irakurtzeko: hemen
  • Dimentsio komunitarioaz: hemen (pdf)

Zenbait apunte, ikuspegi sistemikoaz

-n -kargitaratuta
Erantzun

Topalabea taldeak argitaratu duen “Berrindartu eta Jauzi” txostena interesgarria da alde askotatik. Neroni bereziki iradokitzailea iruditu zait Karmelo Aiestak ikuspegi sistemikoaz egin duen azalpena. Gutxi gorabehera, honako panorama marrazten du:

  • Euskararen gizarte sistema oso egonkorra da. Erabilera %10-%15 tartean dago, eta jauzirik eman ezean, ez du ematen hor aldaketa handirik egon daitekeenik. Egindako ahaleginek errendimendu (erlatiboki) apala izan dute, eta azpisistema batek egiten duen ahalegina (euskararen azpisistemak) beste azpisistema batek neutralizatu eta baliogabetu egiten du (gaztelaniaren azpisistemak). Indarrak berdindurik antzematen dira. .
  • Horren aurrean, gure buruari erronka berri bat jarri beharko genioke: denon artean egoera desiratu berri bat definitu, alegia. Egoera desiatu hori iradoki ere iradokitzen du Karmelok: hurrengo hamarkadetan erabilera galizieraren edota katalanaren mailara eramatea, hau da, %30-%40 tartera.

Ikuspegi sistemikoak ekarpen interesgarriak egiten ditu. Sistemetan “palanka-puntuak” egon ohi direla dio. Horren arabera, funtsezkoa da palanka-puntu horiek identifikatzea, horiek erakusten baitute sistemaren zein puntutan eragin behar den, eraldaketa sakonak eragiteko. Ez da erraza. Antza denez, puntu horiek kontraintuitiboak izaten dira. Ez dira egoten espero ditugun lekuetan. Eta, sarri, kontrako norabidean egiten dugu indarra, egin beharrekoa egiten ari garelakoan.

15-15-15 aldizkaria ezagutzen duzue? Orain dela urte pare bat, Donella Meadows zientzilariaren artikulu polit bat argitaru zuen. Oso izenburu esanguratsua du: “Sistemekin dantza egitea”. Haren ustez, ezin da aurreikusi sistema batean zer gertatuko den; ezin ditugu sistemak erabat kontrolatu; ezin ditugu, besterik gabe, sistemak nahi dugun puntura eraman. “Hau egiten badugu, hau lortuko dugu” dioen leloa kimera bat da. Gehienez ere imajinatu ahal dugu sistema nora iristea nahiko genukeen, eta, gero, sistema zaindu, mimatu eta lagundu ahal dugu, etorkizun hori posible egiteko. Bere hitzetan, egin ahal dugun gauza bakarra horixe da:sistemekin dantza egitea.

Dantza, lorezaintza, musika, eski egitea… Horien modukoa da sistemekin lan egitea. Jarduera horiek guztiek egiten ari garenari adi egotea eskatzen dute, erne egotea… Beharrezkoa da oinarrizko trebetasun batzuk izatea, baina, batez ere, maitasun dosi handia eta pasio puntu bat.

Donella Meadows-ek zenbait aholku ematen ditu, sistemekin dantza egiteko:

  • Sistemari adi egotea eta ulertzen saiatzea… baina, batez ere, sistemaren erritmoa hartzea: iritsi den lekura nola iritsi den antzematea, sistemaren historia ezagutzea, etorkizun posibleak aurreikustea…
  • Sistemaren egitura ere aztertzea: bertan esku-hartzen duten elementuak, jokoan dauden indarrak, sistemak dituen mekanismoak…
  • Aurreiritziak baztertzea. Sistemek beti ez dute funtzionatuko guk espero dugun moduan.
  • Informazioa biltzea, sistema hobeto ulertzeko. Sistemaren barruko gertaerak ere behatzea, eta kanpoko faktoreek nola eragiten duten ikustea.
  • Halere, kontuan izatea dena ezin dela neurtu. Garrantzitsua eta pertinentea dena aztertu behar da, ez soilik neurtu daitekeena.
  • Konplexutasunari beldurra kentzea; gure inguruan non-nahi dagoela onartzea; konplexutasuna “ospatzea”
  • Sistemak, beste ezeren gainetik, interkonexioak direla ohartzea… pertsonen arteko interkonexioak ere bai. Testuinguru horretan, harremanak zaindu behar dira. ZAINTZA funtsezko elementu bat izan daiteke.
  • Esku-hartzea balioetan oinarritu. Esku-hartzeak zer nolako ondorioak izango dituen jakitea zaila denez, izan dadila gure balioekin koherentea, behintzat.

Artikulua hemen irakur daiteke: Bailar con sistemas

Izan ongi!

Amaren sua

-n -kargitaratuta
Erantzun

Baga

Leku komunak, batzuen esanetan, sarri erabiltzen diren ideiak edo esamoldeak dira, erabiliaren erabiliz, higatu eta esanahia galdu dutenak.

Agian ez da horrela. Agian, leku komunek zerikusi handia dute erretorika klasikoaren topos kontzeptuarekin: konbentzio bat dira, topiko bat, molde normalizatu bat, euskarri komun bat, abiapuntu partekatu bat… horren gainean argudio bat edo diskurtso bat eraikitzeko. Niri esate baterako, “aitaren etxea” eta “amaren sua” topikoen arteko dikotomia izugarri aberatsa iruditu zait beti.

Biga

Lehendabizikoz Jon Sarasuari entzun genion amaren suaz hitz egiten. 2003an, hitzaldi batean, honela esan zuen:

… hizkuntz komunitatea esaten dudanean, hemen dago, nik uste, klabe inportante bat, eta hemen orain dela urte batzuk aipatu nuen horrelako zera bat, metafora bat, eta metafora hori zen amaren sua, eta amaren suaren metafora alboan jartzen nion aitaren etxearen metaforari. “Aitaren etxea defendituko dut”, Gabriel Arestiren poema. Zer izango litzateke aitaren etxea? Aitaren etxea izango litzateke egitura politikoa edo plano territoriala, plano instituzional-administratiboa, proiektu politikoa.

Eta nik amaren sua deituko nioke, berriz, gure jarraikortasun edo nortasun kulturalari, hau da, euskararen komunitatearen jarraikortasun horri. Hau da, euskaldunok euskaldun moduan, euskararen komunitate moduan.

Higa

Mario Zubiagak metafora horretan sakondu zuen, eta gizarte mugimenduen jardueran hiru politika-molde identifikatu zituen: boterera bideratua, eragitera bideratua eta identitatera bideratua. Lehenak “Aitaren etxearekin” identifikatu zuen, hirugarrenak “Amaren suarekin”.

Hemen irakurri > http://allartean.blogspot.com/2012/02/hiru-politika-molde-euskalgintzarentzat.html

Laga

Josean Artzek ere antzeko ideiak idatzi eta esan ditu, Oihana auhenka diska-liburuan:

                    aitak
                     aitak oihanetik egurra ekarri
                         baina sua,
                              antzina-antzinatik
                 gure etxeotan
                         etxeko sua, amak,
                                  amak zaindu ohi zuen
                                                   arreta amoltsuz…

                    ama ohi zen suaren apez!

                    amak sua zaindu…
                            eta ama, aitak.

Hemen entzun > Aitak oihanetik

Boga

Duela gutxi, Gontzal Mendibil kantariari hainbat kontu entzun dizkiogu Bittor Kapanaga Otxandioko euskaltzaleari buruz. “Lore hostoak” podcastean kontatu ditu. “Araban bagare” abesti ezagunaren letra, esate baterako, Bittor Kapanagarena da [ez nekien!] eta abestia nola sortu zuten kontatu du; izan ere, Bittor Kapanagaren ustez, Arabako euskara izan da euskalkirik zaharrena, eta Araban euskara salbatuz gero, euskara salbaturik legoke.

Gontzalek Bittorren eskutik ezagutu zuen Gabriel Aresti. Istorio polita kontatu du horretaz. Bittorrek Gabriel Aresti aurkeztu ondoren, bazkaltzera joan omen ziren, eta Gabriel Arestik hainbat poesia erakutsi zizkion Bittorri. Bittorrek: –Ez dakit, bada, zailegiak iruditzen zaizkit–, eta Arestik erantzun zion: –Bittor. Ona den guztia zaila da–. Bitorrek, orduan: –Arraultza guztiak biribilak dira baina biribila den oro ez da arraultza.

Beste behin “Gure aitaren etxea” poema ezagunaz ari zirela, Bittorek halaxe esan omen zion Arestiri: –Bai. Hori ondo dago… Aitaren etxea behar dugu, nahitaez, beti eta betiko! Baina, atzerago joan behar dugu, aurrera joateko…. Amaren sua birpiztu behar dugu, Amaren sua!–. Gontzalek “Amaren Sua” abestia sortu du Kapanagaren omenez argitaratu duen diskarako. Hemen ikusi > Gontzal Mendibil AMAREN SUA

Podcasta hemen entzun > Lore hostoak – Gontzal Mendibil

Sega

Mixel Ducauk eta Caroline Philips-ek osatzen duten BIDAIA taldeak Aitor Sarasuaren bertso batzuk baliatu zituen, Amaiurko gudari buruzko kanta bat egiteko. “Amaren sua” du izenburu:

Agian galdu da Aitaren etxea
Baina pizturik da, ezkutuan, Amaren sua

Hemen entzun > Bidaia (Mixel Ducau eta Caroline Philips). AMAREN SUA

Gehiago ere bada, baina nahikoa da gaurkoz. Izan ongi!

Ebaluazio ebolutiboa

-n -kargitaratuta
Erantzun

Ohartu zarete hezkuntzan orain gutxixeago hitz egiten dela ebaluazio jarraituari buruz? Garai batean puri-purian egon zen hezkuntzaren diskurtsoan baina ez dakit ez ote duen indarrik galdu. “Ebaluazio jarraia” esaten zen orduan, Euskaltzaindiak “jarraitua” hobetsi arte. Ebaluazio jarraitua aldarrikatu eta beherala “kontrol” hitza agertu zen. Kontrola, hitz itsusiagorik! Ebaluzio jarraitua ez, baizik eta kontrolak noiznahi, bata bestearen jarraian. Gaztelaniaz are politagoa esaten zen hitz-jokoa: “evaluación continua vs. continuas evaluaciones”.

Kostatu da ebaluazio jarrituaren kontzeptua proiektuen ebaluaziora iristea. Proiektuen, programen eta planen ebaluazioa inpaktuen ebaluziorari eta amaierako ebaluazioari begira egon baita eta dago: “Esan genuena egin dugu?” “Horrek sortu al du espero genuen inpaktua?”.

Oso planteamendu lineala da, konplexitatea bere baitan biltzen ez duena. Testuinguru konplexu batean, ordea, ezezagunarekin jokatzen dugunean, irtenbideak ez dira hasiera-hasieratik garbi, baizik eta, sarritan, prozesuan zehar azalarazten dira.

Duela gutxi, Agirre Lehendakari Center taldeak artikulu interesgarri bat argitaratu zuen “ebaluazio ebolutiboari” buruz.

Haien ustez galderak aldatzea da gakoa: Egiten ari garena laguntzen ari da helburuak lortzeko? Zer gertatzen ari da? Zer funtzionatzen ari da? Zer aldatu behar da? Zer mantendu behar dugu? Zeintzuk prozesuren inguruan ari da entusiasmoa sortzen? Zenolako narratibak ari dira azalarazten? Narratiba horiek baliagarriak izango zaizkigu sistemak aldatzeko? Zeintzuk eragile berri ari dira azaltzen?

Artikulua laburtu beharko banu, niri bost puntu egin zaizkit bereziki deigarriak. Aholku moduan jaso ditut hemen:

  • Egiten ditugun ekintzen datuak jaso. Egiten duguna dokumentatu.
  • Ebaluazio ebolutiboa erabili, sistemaren funtzionamendua hobeto ulertzeko. Horretarako entzute sakona erabiltzea proposatzen dute.
  • Prozesuan zehar, eztabaidak eta erabakiak ere dokumentatu, erarik onena baita prozesuan azalarazten ari diren kontuak jasotzeko (etorkizun emerjentea).
  • Tarteka gogoeta-saioak antolatu datu horien gainean jarduteko: “Horrek zer esan nahi du?” “Zein da hurrengo urratsa?
  • Denok gara ebaluazioaren parte, baina komeni da funtzioak banatzea. Bada funtzio bat bereziki zaindu behar dena: “lagun kritikoa” deitzen diote. Lagun kritikoa zintzoa da, egiten ari garena zalantzatan jartzen du etengabe, baina gauzak era konstruktiboan azaltzen asmatzen du. Ez da erraza, gero!

Artikulua hemen.

Hizkuntza, kultura eta kategorizazioa

-n -kargitaratuta
Erantzun

Antropologia linguistikoak bi langai ditu bereiziki interesgarriak iruditzen zaizkidanak: bata, hizkuntza ideologiak, eta bestea, hizkuntzaren eta kulturaren arteko lotura. Oker ez banago, blog zaharrarekin hasi nintzenean, lehen bi sarreretan horretaz jardun nuen: hemen eta hemen.

Esan ohi da hizkuntza bakoitza mundu ikuskera bat dela. Hala da. Baina zer da mundu ikuskera? Era hertsian ulertuko bagenu, euskaldun guztiok zerbait amankomuna izan behar genuke; anarkista, budista edo kontserbadorea izanik ere. Zer? Zaila da esatea. Carme Junyent eta Pere Comellas irakasleek “Antropologia lingüística” liburuan dioten bezala, ikuskera horren ezaugarriak zerrendatu ahal izango bagenitu ere, nola jakingo genuke zein diren hiztun guztiek amankomunean dituztenak? Ezinezkoa da. Gehienez ere, kontsentsu handikoak diren zeinbat ideia identifikatu ahal ditugu. Askoz gehiago ez.

Antropologia linguistikoak hizkuntzaren eta kulturaren arteko loturak aztertzen ditu. Antropologia kognitiboak, ordea, kulturaren eta pentsamenduaren artekoak (etnozientzia). Azken batean hiruki bati buruz hitz egiten ari gara. Ez zaizue iruditzen? Hizkuntza, kultura eta pentsamendua. Zaila da hirurak erabat banantzea. Esan izan da mundua hizkuntzaren bidez ulertzen dugula. Esan izan da, halaber, pentsamendua ezin dugula behatu, hizkuntzaren bidez ez bada. Antropologia kognitiboak, hortaz, zera aztertzen du: gure inguruko kontzeptuak eta ebentoak nola ulertzen eta nola kategorizatzen ditugun, gizatalde moduan.

Berezia da kategorizazioaren afera. Zeintzuk atributu izan behar du elementu batek  kategoria jakin batean sartzeko? Antropologiaren ikuspegitik berdin dio pinguino bat objektiboki hegazti bat den ala ez (hau ere Carme Junyet eta Pere Cornellasen adibidea da). Garrantzitsua dena da jakitea dena delako kultura batek horrela kategorizatzen duen ala ez.

Kategorizazio horren baitan, prototipoen teoriak hainbat argibide ematen ditu, 5 puntutan: (a) kategoria guztietan beti dago elementuren bat erabat koadratzen ez duena ezaugarri guztiekin; (b) kategoria bateko elementu guztiak ez dira erabat ezberdinak; (c) kategoriek muga lausoak dituzte sarritan; (d) antzekotasun gurutzatuak dituzen elementuak kategoria berean sartzen dira, nahiz eta ezaugarri berberak ez izan (adib. maitasuna eta poesia); (e) estereotipoen arabera sartzen da elementu bat kategoria batean (emakume bat ile txuria duena, amonen kategorian sartuko dugu, bilobik ez badu ere).

Hortaz, kategoriak muga lausoak dituzten multzoak dira: erdigunean elementu prototipikoak daude (ezaugarri guztiak betetzen dituztenak) eta pereferian horren prototipikoak ez direnak. Kategoria guztietan dago elementuren bat erabat koadratzen ez duena.

Akordatzen zarete euskal kulturari buruzko eztabaidaz? Honen guztiaren argitan beste modu batean ulertu daiteke eztabaida. Zer da euskal kultura? Zeintzuk ezaugarri behar ditu dena-delako adierazpide batek, kategoriaren erdigunean sartzeko? Zeintzuk izan behar ditu, kategoria horretan leku bat izateko, periferian besterik ez bada ere? Euskarak zein leku du atributu-zerrenda horien baitan?


Motibo baten bila…

-n -kargitaratuta
Erantzun

Euskaltegian geundela, bazen hitz magiko bat etengabe formazio-saio eta jardunaldi guztietan ageri ohi zitzaiguna: motibazioa. Totema bihurtu genuen, panazea bat, horrek dakarren arriskuarekin. Nonbait irakurri dut badela patologia bat, Wernicke-ren afasia deritzona. Patologia hori duen pertsonak esaldi eta diskurtso luzeak egin ahal ditu, baina guztiz inkoherenteak eta zentzurik gabekoak. Horrelako zerbait gertatzen zitzaigun motibazioaz hitz egiten genuenean: luze eta zabal mintzatzen ginen, baina… oso ideia original gutxi zeuden diskurtso horien atzean.

Motibazioa kosifikatu egiten genuen. Pentsatzera iritsi ginen motibazioa ikasleek hor nonbait zuten dispositibo bat zela… era egokian ukitu behar zen zerbait, lortu nahi genituen emaitzak lortzeko. Ahaztu egiten genuen motibazioa motibotik eratorria dela. Galdera sinpleagoa zen: gure ikasleek zergatik nahi izango dute euskaraz ikasi edo zergatik nahi izango dute euskaraz egin; eta guk… zergatik egiten dugu egiten duguna. Eduardo Apodakak zentzugintzaz hitz egin du. Azken batean, horixe da galdera: zer zentzu ematen diogu euskaraz egiteari? Zentzugintza. Hitza gustukoa dut, alajaina. Esanguratsua iruditzen zait. Apodakaren ustez, zentzugintza da jokaera aldatzeko gakoa.

Jon Sarasuak ere, gazteei buruz ari dela, oso galdera pertinentea egin izan du aspalditik: hurrengo belaunaldiek zergatik nahi izango dute euskaraz egin? Zer arrazoi izango dute? Zer motibo? Transmisioaz ari garela… zer egin ahal dugu motibo horiek transmititzeko? Edo sozializazioaz ari garela… nola lagundu ahal dugu euskaraz egiteko motibo horiek egunerokoan etengabe (hots, etenik gabe) sortzeko eta birsortzeko?

Euskaltegian geunden garaietara itzulita… motibazioaz han-hemenka zerbait irakurrita, ikasi genuen teoria klasikoaren arabera motibazioak hiru elementu dituela: kognitiboa, emotiboa eta konatiboa. Hurrenkerak hurrenkera… gure pailazo filosofoek ere bikain adierazi izan dituzten elementu berberak: sentitu, pentsatu eta egin.

Motibazioa lantzea, hortaz, ideia eta emozio batzuk lantzea da (elementu kognitibo eta emozitiboak), baina baita jarrera eta jokabide jakin batzuk trasmititzea ere… predisposizio bat, alegia. Agian Pirritx eta Porrotxen leloa beste modu batean parafraseatu daiteke, egungo terminologiarekin bat eginik: EMOZIONATU, KONTZIENTZIATU eta AKTIBATU.

Izan ongi, eta zaindu.

Euskararen lanbideak

-n -kargitaratuta
Erantzun

Duela urtebete luze [horrenbeste? denbora-lapur ikaragarria izan da pandemia puñetero hau] saio batera gonbidatu ninduten Emuneko lagunek. Galdera, gutxi gorabehera, honako hau zen: «Zer da gaur egun euskara teknikari izatea? Zein gure lanbidearen gakoak» .

Iruditu zitzaidan galdera sakonegia zela, serio eta zuzen erantzuteko. Probokazio txiki bat eramatea pentsatu nuen (espero dut inork serioegi edo literalegi hartu ez izana). Ikigairen irudia eraman nuen, pentsatzeko baliagarria izango zelakoan.

Zerk mugitzen gaitu? Zergatik egiten dugu egiten duguna? Zergatik gara euskara-teknikari? Ikigai japonierazko kontzeptu bat da. Haren esanahia «bizitzeko arrazoia» edo «izateko arrazoia» omen da. Japoniako kulturaren arabera pertsona guztiok ikigai bat dugu. Bilatu beharra dago.

Elkar gurutzatu egiten diren lau zirkuluen irudiarekin irudikatzen dute ikigai. Zirkulu bakoitzak arrazoi nagusi bat adierazten du. Zergatik egiten dugu egiten duguna?

  • Maite dugulako.
  • Onak garelako horretan.
  • Ordaintzen digutelako.
  • Etorkizun hobe batean sinisten dugulako (eta etorkizun hori euskaraz sinisten dugulako).

Motibazioak hibridoak dira (orain eta beti). Zirkuluak gurutzatzen diren lekuetan, konbinaketa interesgarriak gertatzen dira:

  • Egiten duguna egiten onak izatea eta horregatik kobratzea ez litzateke arraroa izan beharko: profesionalak izatea da. Hainbat lanbidetan “elite” moduko bat osatuko genuke (euskalgintzan ez, lasai). Akorduan dituzue serie amerikarretan ageri ohi diren kardiologo ospetsu eta aberats horiek? 🙂
  • Egiten duguna maitatzea eta horretan onak izatea? Agian, poeta edo artista bohemio horien antzera irudikatu ahal ditugu gure buruak, ez zaizue iruditzen? Dirurik gabe, baina zoriontsuak 😉
  • Gure lana maitatzea eta horretan sinistea. Egiten duguna etorkizun hobe baten alde jardutea dela sinistea… Kontxo, militantzia esaten zaio horri, ezta? Euskalgintzan horrela sartu ginen gehienok: gogo handiz (baina ezagutza txikiarekin).
  • Eta esan gabe doa gozada bat dela sinisten duguna egin ahal izatea eta, gainera, horregatik kobratzea. Zorte ona dugu, alde horretatik.

Hiruko konbinaketak ere osatu litezke, eta lau elementuen gurutzaketara iritsi: ikagai dugu: ikigai. Utopia bat, agian!Esan bezala, probokazio txiki bat besterik ez da, gure lanbideaz pentsatzeko. On dagizuela!

Hizkuntzen ekologia eta ekologiaren hizkuntza

-n -kargitaratuta
Erantzun

> Bat

Bikaina iruditu zait Unai Pascualek eta Dylan Inglisenek People and Nature aldizkarian argitaratu duten artikulua. Bikaina irudi zait, halaber, Elhuyar aldizkariak eman dion titularra: “Hizkuntza gutxituen defentsa instrumentu ahaltsua da planetaren jasangarritasuna lortzeko”.

Izan ere, azaldu dutenaren arabera, naturari hiru balio-mota ematen dizkiogu nagusiki: balio instrumentalak, balio intrintsekoak edo harreman-balioak. Egileek frogatu dute badela patroi bat perfil soziolinguistikoaren eta natura balioztatzeko moduaren artean. Horren arabera, erlazionaturik daude euskal hiztuna izatea eta naturari harreman-balioa ematea, hau da, euskal hiztunengan nagusi dira harreman-balioak. Zergatik? Elhuyar aldizkarian erantzuna: “Harreman-balioek zerikusi handia dute gure identitatearekin. Eta identitate hori hainbat gauzarekin elikatzen da. Euskaldunok lotura estua dugu gure paisaiarekin eta baita euskararekin ere, gure identitatearen parte dira”.

> Bi

Esango nuke adin batetik gorako euskaltzaleak aldi berean mendizaletu eta euskaltzaletu egin zirela. Nik neuk ere nahiko loturik bizi izan ditut euskara, natura eta mendia. 

Bitxikeria bat: Gasteizko mendi-talde nagusietako batek Gazteiz izena duela (bai… biak z letraz idatzia). 50 urte bete ditu. Taldea sortu zutenek ez zuten, ziur aski, euskara maila handi-handirik izango, baina garbi zuten taldearen izena euskaraz izan behar zela.

> Hiru

Arran Stibbe irakasleak Ecolinguistic liburua argitaratu zuen duela zenbait urte. Bigarren izenburua are esanguratsuagoa da: “Language, Ecology and the Stories We Live By” (Hizkuntza, ekologia eta bizi gaituzten errelatoak).

Egilearen arabera, ekolinguistikak bi enfoke biltzen ditu: hizkuntzen ekologia eta ekologiaren hizkuntza, nolabait esatearren. Lehen enfokearen helburua da kultura- eta hizkuntza-aniztasuna defendatzea. Bigarrenak ekosistema kaltetzen duten diskurtsoak identifikatzea eta agerian jartzea du helburu.

Hori horrela, “bizi gaituzten errelato horiek” egitura kognitiboak direla azpimarratzen du, pertsonengan edo jendarteetan sortuak (kognizio sozialak ere baitaude). Egitura kognitibo horiek baldintzatu egiten dute ingurunearekin nola harremantzen garen. Ekolinguistikak errelato horietako batzuk desenmaskaratu nahi ditu: kontsumoari buruz hitz egiten duten errelatoak, etenik gabeko hazkundeari buruzkoak, publitatearenak, natura erraminta edota baliabide huts gisa aurkezten dutenak, eta abar… Liburuan, horien atzean dauden mekanismoak azaltzen ditu: ideologiak, framing-ak, metaforak, balioespenak edo ebaluazioak, ezabapenak, identitatearen teoriak, usteak eta sinismenak, errelatoak… Hori guztia on-line ere bada, ikastaro bihurtua, eta libre da sarbidea. Hemen: http://storiesweliveby.org.uk/

> Lau

Yásnaya Elena Aguilar Gil mixe hiztuna da: hizkuntzalaria, idazlea, itzultzailea, ikerlaria eta, batez ere, hizkuntza aktibista. Oso aktiboa da sare sozialetan eta handik ezagutzen dugu askok. Hizkuntzei buruz ari garela, Mexikoko eta Abya Yala osoko ahotsik interesgarrienetako bat dela iruditzen zait. Merezi du bere testuak irakurtzea. Blog bat idazten du hemen: https://estepais.com/blogs/ayuujk/

Hizkuntzaren eta lurraldearen defentsa aldarrikatzen du, eta ingurumenak ere bereziki kezkatzen du. Azken hilabeteetan dokumental-sorta bikain batean parte hartu du, Gael Garcia Bernal aktorearekin batera (Mozart in the Jungle). “El Tema” du izenburu, eta krisi ekologikoaz dihardu. Dokumentalak Youtuben daude ikusgai: https://www.youtube.com/playlist?list=PLbMoWSB2Wa9pNH1ruQT_p8pqUs6A4H1eU

> Bost

Iruditzen zait Bitoriano Gandiaga izan dela naturarekiko eta hizkuntzarekiko maitasuna hobekien uztartu dituen euskal idazlea. Gandiaga euskaltzalea ezagutzen genuen:  

“Hemen / euskaraz ez dakienak / berak jakingo du / zergatik ez dakien. / Baina hemen / euskaraz ez dakienak / ez digu uzten / euskaraz egiten. / Baina eta hemen / euskaraz jakin arren / euskaraz mintzatzen / ez denak ere / ez digu uzten / euskaraz egiten”.

Joxe Azurmendiren “Azken egunak Gandiagarekin” liburua irakurri berritan, ordea, deigarria egin zait naturari eta lurrari buruzko bere ikuspegia. Atabismo kutsua antzematen zaio Gandiagari (Teologia baino lehen geologia dago. Mendiok giza arrastoen kaligrafiaz idatzita daude. Bakarrik kaligrafia hori irakurtzen jakin behar da). Natura ezagutu eta natura maitatu. Kasik imajinatu dezaket, Arantzazutik gorako bideetan, txoko, landare eta harri guztiak ezagun dituela.

Joxe Azurmendiren ustez, Gandiagak ederki bateratzen zituen bi ikuspegiak: hizkuntza eta lurraldea. “Euskara ere lurragaz identifikatzen da: “lur baten/ azalpen/ jatorra” (HGB, 107). Lurra ama da, “magalean naukan… Ama”. Euskararen alde borrokatzeak eta euskara lantzeak, Gandiagarengan, bere lurra –bere Natura, identitatea– defendatzearen eta lantzearen aiurria du.”

> Sei

Jon Sarasuak Arantzazutik Aizkorrirako igoera erabiltzen du euskara indarberritzeko bidearen irudi gisa. Duela 50 urte ekin genion eta meritu handiko bidea egin dugu, baina orain «Urbiako lainopean» gaude, hemendik aurrerakoa argitu nahian.

Arabarra izanik, Zumarraunditik abiatuta egin ohi dugu Aizkorriko bidea (edo Otzaurtetik). Nik neuk gutxitan igo dut  Arantzazutik. Eta egia aitortu behar badizuet (barkatuko didazue, ezta? ), beti pentsatu izan dut ibilbidea Urbiatik aurrera bihurtzen dela benetan interesgarri.

Arakatze apreziatiboaz

-n -kargitaratuta
Erantzun

DUELA 2-3 urte (Covidaren kontu honekin galdu dugu denboraren pertzepzioa), Eusko Ikaskuntzak antolatu zuen e5 egitasmoan parte hartzeko aukera izan nuen [5e: euskararen etorkizuneko eszenarioak elkarrekin eraikitzen]. Antolatzaileek uskararen etorkizuna irudikatzeko marko interpretatibo berri bat proposatu nahi zuten, eta hiru mintegi antolatu ziren horren harira:

  • Tailer apreziatiboa. Hiztun-komunitatearen egungo aktibo nagusiak identifikatzea, proposatutako sei kapital nagusietako bakoitzean; hau da: kapital kulturala, kapital politikoa, kapital ekonomikoa, giza kapitala, kapital soziala eta (azpi)egitura-kapitala.
  • Etorkizuneko eszenarioak irudikatzea (sormen-tailerra). Amets egitea. Egungo aktiboaren mapa ikusi ondoren, 2040. urtean sei kapital horietako bakoitzean zeintzuk aktibo garatu nahi genituzkeen proposatzea.
  • Diseinu-tailerra. Bide-orriaren arkitektura lantzea. Irudikatutako aktibo horien konstelazioa eraikitzeko ekinbide gakoak zein diren erabakitzea, eta prozesua diseinatzeari ekitea.

Proiektua Iñaki Markok gidatu zuen, eta, beste hainbat ekarpen teorikorekin batera, arakatze apreziatiboaren enfokea defendatzen zuen. Geroztik horretaz zeozer gehiago ikasteko gogoa izan dut, baina ez dut orain arte paradarik izan. Liburuxka bat aurkitu dut sarean, eta horrekin jardun dut azken astean. Esanguratsuak iruditu zaizkidan apunte batzuk hartu ditut. Honako hauek, alegia:

  • Ohartu zarete? Etengabe ari gara arakatzen. Etengabe galderak egiten. Egiten ditugun galderak giltzarrizkoak dira. Garrantzizkoa da fokoa non jartzen dugun. Zer da eraginkorragoa, arazoetan ala indarguneetan fokalizatzea?
  • Intuizioak diosku, egoera bat konpontzeko, beharrezkoa dela gaizki dagoena aldatzea. Anti-intuitiboa da indarguneetan fokalizatzea. Baina, ikuspegi sistemiko batetik, irtenbidea ez da arazo isolatuak konpontzea. Sistemari begiratu behar zaio.
  • Funtsezkoa da galdera egokia asmatzea. Arakatze apreziatiboan “topiko afirmatiboa” deitzen diote galdera horri. Zerbait motibagarria izan behar du, inspiratzailea, taldean dauden indarrak mugiarazteko adinakoa.Topikoa taldean bertan bilatu behar da: zertaz hitz egiten du taldeak, zein dira bere kezkak…
  • Arakatze apreziatiboaren atzetik hainbat printzipio interesgarri daude:
    • Konstruktibismoa. Mundua hizkuntzaren bidez sortzen dugu: gure elkarrizketetan, gure errelatoetan, gure metaforetan.
    • Printzipio poetikoa. Galdera eta interesgune berriak mahaigaineratzen ditugunean, ekintzarako ere ortzemuga berriak sortzen ditugu.
    • Aldiberekotasunaren printzipioa. Galderak egiten ditugun unean bertan errealitatea aldatzen hasi gara, baita geure burua ere. 
    • Antizipazioaren printzipoa. Etorkizun bat irudikatzen dugunean, lehen pausua eman dugu etorkizun hori sortzeko.
    • Printzipio positiboa. Esperantza eta bizipoza deskubritzen dugunean, ekintzara bideratu daitekeen energia sortzen dugu.
    • Printzipio narratiboa. Garrantzizkoa da zer kontatzen dugun eta nola, baita gure buruari zer kontatzen diogun ere. Izugarria da errelatoek pertsonak mobilizatzeko duten indarra.

e5 egitasmoan bezala, lau fase proposatzen ditu arakatze apreziatiboak: (a) deskubrimendua, (b) desira, (c) diseinua, (d) helmuga. Iruditu zait bereziki lehen bietan jartzen dituela arreta eta indarra: indarguneak identifikatzea (deskubrimendua) eta etorkizun desideratuak marraztea (diseinua). Edonola ere, ez dut uste kontu metodologiko hutsa denik. Iruditzen zait berrikuntza begirada-aldaketa dela.