Etiketaren artxiboa: Txepetx

Urratsez urrats, pausorik pauso…

-n -kargitaratuta
Erantzun

Urratsez urrats, pausorik pauso, mailaz maila… Txepetxek bi ideia defendatzen zituen bere teoria soziolinguistikoan: (a) hizkuntza komunitatea trinkotzea, euskaldun osoek osatzen duten nukleo sinbolikoaren inguruan; eta (b) tipo soziolinguistikoen optimizazioa: hau da, euskaldun-tipo bakoitzak puntu bat gora egitea, bere egoera hobetzeko, eta gertu duen hurrengo tipoaren mailara iristeko.

Marina Massaguer soziolinguista katalanari antzeko zerbait entzun diot bideo batean: hiztun-tipo ezberdinak daudela azpimarratzen du eta hizkuntza politika pertsonalizatuak behar direla proposatu. Honela azaltzen du tipologizazio hori:

  • Nonahi eta noiznahi katalanari eusten diotenak (mantenidors, eusleak…)
  • Nagusiki katalana erabiltzen dituzten hiztunak (usuaris predominants)
  • Txandakariak (alternadors)
  • Noizbehinka katalana erabiltzen duten hiztunak (usuaris ocasionals)
  • Ez erabiltzaileak

Tipo horietako bakoitzaren atzean jatorri ezberdinak daude, bizipen eta sentsibilitate ezberdinak, eta sarritan bizitza-proiektu ezberdinak ere. Helburua aldaketa gradualak ahalbidetzea da: hizkuntza adoptatzen hastea, lehen erabiltzen ez zuten testuingu batean. Hau da: hizkuntza gehiago, gehiagotan eta gehiagorekin erabiltzea (ezaguna egiten zaizue, ezta? Ez-erabiltzaileak noizbehinkako erabiltzaile bihurtu daitezke; noizbeinkako erabiltzaileak txandakari… eta horrela segidan.

Beste testuinguru batean, Xabier Payari ere antzeko ideia entzun diot. Ikasleak euskal hiztun izateaz gain, kulturtzaletu ere nahi dugu, jakina denez. Horretaz jardun zuen “Ikasle, ikusle, ekoizle” izeneko hitzaldian (Eskola Hiztun Bila, 2020). Ikasleak euskal kulturarekin duten hurbiltasuna eskailera edota piramide baten inguruan irudikatu daitekeela dio: behean euskal kulturarekin interesik bat ere ez duten gazteak; eta goiko erpinean gazte kulturzale edota kulturgile profesionalak. Tartean mailaketa oso bat egon daiteke: jakin-minez hurbiltzen direnak, noizbehinkako publikoa, gertuko publikoa, kultur taldeen kolaboratzaileak, amateurrak… Kultur publikoen eskailera deitzen dio horri, eta hainbat estrategia proposatzen ditu eskailera horretan gora egiteko: irisgarritasuna hobetzea, kultur ohiturak sortzea, fidelizazioa areagotzea, kapital kulturala handitzea, partaidetza bideak areagotzea…

Urratsez urrats, pausorik pauso, mailaz maila, nori bera… baina ez inolaz ere geldirik.

Xabier Payaren bideoa: https://www.ulibarri.euskadi.eus/eu/ehb_xxiv_jardunaldiarenbideoak

Hiztun berrien autogorrotoa

-n -kargitaratuta
Erantzun

Soziolinguistika hiztegiaren arabera, norberaren hizkuntza ezaugarriak edo portaerak ezkutatzeko jarrera da autogorrotoa. Gizartean prestigio handiagoa duten portaera edo estereotipoekin bat etortzeko helburua izan ohi du jarrera horrek. Ez dakit kontzeptua han sortua ote den, baina gugana Ninyoles eta soziolinguistika katalanaren bidetik etorri zitzaigun. Egia esan, harez geroztik, euskarak zein katalanak bestelako prestigioa dute. Agian pentsa liteke autogorrotoa diskurtso setenteroaren hondar bat besterik ez dela eta egun erabat obsoletoa dela (euskarari edota katalanari dagokienez, behinik-behin).

Beste zentzu batean, soziodialektologoen ustez, autogorrotoak badu zerikusirik ziurtasun-gabezia linguistikoarekin. Hiztunak gutxietsi egiten du bere mintzaera, eta erabat sinesten du berak normalean era espontaneoan erabiltzen dituen formak ez direla zuzenak, ez egokiak eta ez jatorrak. Ziurtasun-gabezia kasik patologikoa da, eta autokontzeptuari eragiten dio. Hiztun berrien inguruan egin diren ikerketetan “gabeziaren ideologia” deskribatu da: hiztun berriak uste du bera ez dela euskaldun osoa eta erabatekoa, zerbait falta zaiola, eta ez dela hiztun legitimoa. Muturreko kasuren batean, autogorrotoaz hitz egin daiteke? Ez dakit, bada. Ziur aski, gehiegi esatea da.

Euskaraldiaren testuinguruan “Hiztun Berri Sortzaileak” izenburuko mahai-ingurua antolatu zuen Deustuko Unibertsitateak, Ana Morales, Patxi Huarte “Zaldieroa” eta Xabier Payarekin. Payak ahate itsusiaren sindromea deitzen dion fenomenoaz jardun zuen. Hiztun berria berdinkideen artean ari denean ez da horretaz ohartzen, baina benetako (euskal) mundura atera behar denean, orduan konturatzen dela bera hiztun ezberdina dela. Bertsoen munduan nabaritu du berak bereziki, eta oso era bizian kontatzen du (merezi du entzutea). Bi prozesuei buruz hitz egiten du (berariaz izendatzen ez baditu ere): lehena, erdi-txantxetan, “jatortze-prozesua” deitu ahal dugu eta bigarrena “ahalduntze-prozesua”. Hiztun berriak gabeziaren sentimendu hori gainditzeko abian jartzen dituen estrategiak dira “jatortze-prozesua”: hizkuntza hobetzeko estrategiak, hizkuntza praktikatzeko aukera berriak bilatzea, euskalkietatik hartutako formak erabiltzen hastea… Asko eta askotarikoak dira. Ahalduntze-prozesuari dagokionez, besteak beste, euskalgintzaren erabakiguneetan hiztun berriak egon behar direla aldarrikatzen du, eta euren “hiztunberritasuna” konplexurik gabe bizi duten ereduak behar direla uste du. Itziar Ituñoren adibidea aipatzen du berak

Txepetx gogoratzen duzue? Bere eskemaren arabera bi hiztun tipologiak osatzen dute hizkuntza komunitatearen nukleo sinbolikoa: AB eta BA, jatorrizko hiztun alfabetatuak, eta euskaldun berri naturalizatuak (jatortuak ageri da itzulpen batzuetan). Ez da prozesu lineala; ziklikoa da, edo espiral baten modukoa… baina polita litzateke pentsatzea, euskara eskolan edo euskaltegian ikasi ondoren [B], naturalizazio-prozesua ere antola daitekeela, modu planifikatu samar batean, [BA] tipoko hiztunak lortzeko. Imaginatzen? Hiztun Berrien Jatortze eta Ahalduntze Koordinakundea.

Urte berri on! 😉

Hiztun osoa nor den

-n -kargitaratuta
Erantzun

SANCHEZ CARRION Txepetxi entzun genion lehen aldiz hiztun osoa zer zen (ez dakit harek asmatua ala beste inondik ekarria). Haren esanetan, ibilbide naturala zein kulturala, biak bete dituzten hiztunak dira hiztun osoak:

(a) Batetik, ibilbide naturaletik abiatuta (A), euskaraz  etxean ikasi ondoren euskaraz kulturizatu den (B) eta euskaraz aktiboa den euskalduna: AB

(b) bestetik, ibilbide kulturaletik hasita (B), euskara euskaltegian edota ikastetxean ikasi ondoren euskara erabat barneratu eta euskaraz “natibizatu” (A) egin den euskalduna: BA

AB eta BA tipoetako hiztunak dira, alegia.

Hiztun osoak euskararen komunikate linguistikoaren nukleoa osatzen dute: erdigunea. Ez dut erreferentziarik aurkitu, baina uste dut nonbait esana duela AB eta BA tipologiak erabat osagarriak direla: AB-k denik eta gaitasun-mailarik altuena aportatzen dio hizkuntza komunitateari, eta BA-k daitekeenik eta motibazio-mailarik altuena.

Dena den, hasierako adiera hori lausotuz joan da, eta oharkabean hiztun osoa soil-soilik hizkuntza gaitasunarekin lerratu izan dugu. Horren arabera, hiztun osoa goi mailako ezagutza duena da: edozein egoeratan erraztasunez euskaraz jarduteko gai dena. C2 mailako euskaraduna, alegia.

BAT aldizkariaren 99 eta 100 zenbakietan EUSKARAREN BILAKAERA SOZIOLINGUISTIKOA proiektuaren azalpena ageri da. Horietako lehenean Iñaki Martinez de Lunak euskararen transmisioaren eta hizkuntza gaitasunaren 30 urteko bilakaeraren birpasa egin du; eta oso ahalegin interesgarria egin du hiztun osoaren kontzeptua bere lekuan jartzeko. Labur-labur honela azaldu du:

  • Hizkuntzaren jabekuntzaren plangintzaz hitz egiteko orduan, hezkuntza arloa eta helduen euskalduntzea bete-betean sartzen dira. Zailagoa da, ordea, bertan familia bidezko transmisioari lekua egitea.
  • Transmisioa osatze aldera, Paula Kasaresek sozializazio kontzeptua proposatu  zuen eta berehala adoptatu genuen. Sozializazioaz hasi ginen, sozializazioaren markoa ondo barneratu gabe.
  • Martinez de Lunak hizkuntza-sozializazioa hamar puntutan azaltzen du:
      1. Hizkuntza bizia ikasten da, ez gramatikaren moduko ezagutza formalik;
      2. Sozializazioak hiru prozesu ditu: kognitiboa, identifikaziozkoa eta afektiboa;
      3. Taldearen hizkuntza soilik ez, harreman sareak ere bereganatzen dira;
      4. Sozializazioaren bidez, hizkuntza-komunitatearekiko atxikimendua eta talde kohesioa lortzen dira;
      5. Hizkuntza-komunitatea birsortzen da;
      6. Hizkuntza bizitzan zehar ikasten da etengabe, eta premia berrietara egokituz joango gara;
      7. Lehen sozializazioa, funtsezkoena, haurtzaroan gertatzen da, batez ere familian
      8. Bigarren sozializazioa jarraian gertatzen da, hezkuntza sisteman, aisialdian, lagunarteko giroan, hedabideen bitartez, etab.;
      9. Egoera sozial bakoitzeko hizkuntzaren egokitasuna eta erabilera premiak barneratzen dira;
      10. Hiztuna ez da erabat determinatua; partaide aktiboa da eta jasotakoa alda dezake.
  • Hortaz, gizakiok ez gara gizarteko kide jaiotzen, egin egiten gara, prozesu luze baten ondorioz. Prozesu hori da sozializazioa, baita hizkuntza-sozializazioa ere. Hizkuntzaren transmisioa sozializazio-prozesuaren atal bat da.

Horren guziaren argitik, askoz errazagoa da hiztun osoa zer den hautematea. Komunikazio-gaitasuna zein hizkuntza-kontzientzia dituen hiztuna da hiztun osoa, bere sozializazio-prozesuan osagai identitarioak eta afektiboak jaso dituena. Jon Sarasuak hiru adjektibo erabili izan ditu horretarako: euskaldun kontziente, konpetente eta kontsekuentea. Horiek ere ederrak dira, ez zaizue iduritzen?

Bibliografia: Euskararen transmisioa eta gaitasuna eta aurrera begirako erronkak. Iñaki Martínez de Luna. In BAT Soziolinguistika Aldizkaria 99, 2016 (pdf).