Etiketaren artxiboa: InkestaSoziolinguistikoa

Prospektiba-ariketak?

-n -kargitaratuta
Erantzun

WIKIPEDIAREN arabera, etorkizuna aztertzen duen zientzia da prospektiba, etorkizuna ulertzeko eta etorkizunean eragin ahal izateko. Prospektiba-analisi batean, aldagai kritikoak definitzen dira, eta aldagai horietako bakoitzaren balizko bilakabideak aztertu. Horren arabera, etorkizuneko agertoki edo jokaleku ezberdinak irudikatzen saiatzea da helburua; gehienetan hiru: bat kontinuista, bigarrena baikorra eta hirugarrena ezkorra. Non egongo gara X urte barru, egoera gutxi gorabehera gaur bezala jarraituz gero? Eta aldagai kritikoek nabarmen hobera egingo balute? Aldagaiak okertzeko arriskurik al dago? Ariketa interesgarria (eta tentagarria) da etorkizuna aurreikustea. Ez zaizue iruditzen? Ernest Querolek horri guztiari buruzko artikulu bat idatzi zuen “Treballs de Sociolingüística Catalana” aldizkarian: Per una sociolingüística prospectiva: de la profecia a la prospectiva.

Orain dela urte batzuetatik hona dezente zabaldu da bidegurutze batean gaudelako ideia. Esan izan da hemen eta orain hartzen ditugun erabakiak funtsezkoak izango direla, hemendik hainbat urtera egoera batean edo bestean egoteko. Kontua da… Zein dira jokaleku batera edo bestera eramango gaituzten erabaki horiek?

Orain dela hilabete pare bat hitzaldi bat antolatu zuten Gasteizko Oihanederren: 2040ko Gasteizko euskaldunak. Irudikatzen? Iñaki Mtz de Luna eta Asier Etxenikerekin. Erantzun batzuk jaso nituen bertatik:

BAT. Euskararen jakite-maila hobetzea da gakoetako bat. Ulermenaren unibertsalizazioa aipatu izan da; baina horrekin batera, euskaraz gaztelaniaz bezain erraz (edo errazago) jardungo duten hiztunen kopurua handitzea ere bai. Asierrek hortik jo zuen. Iñaki Iurrebasoren tesia aipatu zuen. Izan ere, Iñaki Iurrebasok defendatzen du, apurtxo bat era probokatiboan, “euskara asko erabiltzen dela dagoen ezagutza-mailarako”. Hauxe da, gutxi gorabehera, argumentazioa: Soziolinguistika inkesta hartzen badugu (>16 urte), Araban % 19,2 da euskaldunen portzentajea (2016ko datuak). Horien artean gaztelaniaz euskaraz baino hobeto moldatzen direnak % 70,8 dira. Hortaz, diferentzia da euskaraz gaztelaniaz bezain ongi edo hobeto moldatzen diren arabar euskaldunen portzentajea: % 29,2, alegia. Proiekzio bat egiten badugu biztanleria osoa kontuan hartzeko, datua harrigarria da: arabarren % 5,6 inguru dira euskaraz gaztelaniaz bezain ongi (edo hobeto) moldatzen diren euskaldunak. Kale-erabilera Araban % 4,6 da. Kasualitatea? Ez dakit zenbakiak ondo dauden, baina argumentazioa horixe da gutxi gorabehera.

BI. Mtz de Lunak ESEP (Euskara Sustatzeko Ekintza Plana) ekarri zuen hizpidera. Gaizki ulertu ez badut, bere ustez, aktibazioan eta planifikazioan egon daiteke gakoetako bat: ESEP plan instituzional hutsa izan barik, plan komunitarioa izateko urratsak ematea. Ez dago gaizki esana, baina barkatuko didazue eszeptiko samarra baldin banaiz. Eztabaida zaharra da: euskara plan orokor batek bi dimentsio behar ditu: dimentsio instituzionala eta dimentsio soziala, osagarriak eta ondo lerrokatuak. Agian norabide onean gaude, baina asko dago oraindik lantzeko. [Dimentsio komunitarioaz sarrera bat idatzi nuen duela gutxi: hemen].

HIRU. Ez batak eta ez besteak ez zuten aipatu, baina… hezkuntza izan daiteke gako horietako beste bat? Hezkuntzan ere ziklo baten amaieran gaudela esan da eta aldaketak iragarri dira. Ikusteko daude aldaketa horien tamaina eta eragina. Oraingoz era guztietako erreakzioak ikusi dira.

Kike Amonarrizek oso modu adierazgarrian azaldu ohi du hau guztia:

“Norantz joko du gero eta euskaldunagoa den belaunaldi berri honek? Euskara izango du gero eta gehiago hizkuntza nagusi? Edo euskaraz jakin arren erdaraz egiten jarraituko du, besteak beste, gure belaunaldiak eskaintzen dizkion lanerako eta sozializaziorako eremu nagusiak erdarazkoak direlako?  Hurrengo hamarkadetan, Europako hizkuntza normalizatuen bidean jar gaitezke edo Irlandako sinbolismoaren norabidea hartu”.

Zuek nola ikusten duzue?

Ezin izan diot tentazioari eutsi

-n -kargitaratuta
Erantzun

Txakurrak oinutsik Katalunian ere? Imanol Larrearen artikulua irakurri, eta ezin izan diot tentazioari eutsi. Bikain adierazten du Kataluniako hizkuntza egoera: “herritar gehienek dakite katalanez hitz egiten, batez ere gazteek, biztanleen erdiek inguru egin ohi dute katalanez egunerokoan dezente edo asko, eta urritzen ari dira soilik katalanez edo soilik gaztelaniaz bizi direnak”

Han ere arazoak dituzte baina —Imanolek esan bezala— “ezin dugu ahaztu goragoko kategoria batean ari direla jokatzen. Adibidez, Kataluniako eskualde guztiek UEMAko kide izateko eskatzen den hiztun proportzioa baino handiagoa dute”.

Esan bezala, ezin izan diot tentazioari eutsi. 2018ko datuak dira orain zabaltzen ari direnak, eta gure inkesta soziolinguistikoak 2016ko datuak eman ditu. Alderatzeko modukoak izan daitezkeela iruditu zait. Bai, badakit beste kategoria bat dela, baina alderaketa interesgarria iruditu zait, gure tamainaren neurria emateko.

Hiru datu jarri ditut elkarren ondoan. Ez dut baloraziorik egin:

  • Katalunian, 2018an, 7.600.065 pertsona bizi ziren, horietatik % 18,2 atzerrian jaioak. Inkesta egiteko, 15 urte edo gehiagoko biztanleen unibertsoa hartu da kontuan: 6.443.771 pertsona, alegia. Kontuan izan soilik Katalunia dela (ez Herrialde Katalanak).
  • Euskal Herrian, orotara, 3.140.000 pertsona bizi gara; horietatik 2.200.000 inguru, EAEn  (2.800.000 inguru Hegoalde osoan). Atzerrian jaiotakoak % 9,43 dira EAEn eta % 14,24 Nafarroan. Ez dago Iparraldeko daturik.
  • Katalunian, 15 urtetik gorako pertsonen artean, %31,5ek katalana izan dute lehen hizkuntza moduan, eta % 36,3 katalanarekin identifikatzen dira nagusiki; bostetik lauk (% 81,2) katalanez hitz egiteko gaitasun nahikoa dutela adierazi dute, eta ia denek (% 94,4) katalana ulertzen dute.
  • Euskal Herriko inkesta soziolinguistikoaren arabera, % 28,4 dira euskaldunak eta % 16,4 elebidun hartzaileak. Hortaz, esan daiteke % 28,4k euskaraz hitz egiten dakitela eta % 44,8k euskara ulertzen dutela. Katalunian ulermen unibertsaletik gertu daude; gurean, erdira ez gara iristen (nahiz eta gertu egon). EAEn datuak hobexeagoak dira: % 33,9 eta % 53, hurrenez hurren.
  • Kataluniako hiru herritarretik batek (%36) ohiko hizkuntza modura erabiltzen du katalana. Lautik hiruk (% 76,4) katalana erabiltzen dute egunero.
  • Euskararen erabilera trinkoa (euskaraz erdaraz baino gehiago edo euskaraz erdaraz bete) % 16,5 da Euskal Herrian. Erdaraz baino gutxiago hitz egiten dutenak batuz gero, kopuru hori % 25,7ra iritsi daiteke. EAEn kopuru horiek % 20,5 eta % 30,6 dira, hurrenez hurren.

Kataluniako inkesta soziolinguistikoari buruzko informazioa oso-osorik hemen: Resultats de l’Enquesta d’usos lingüístics de la població de Catalunya 2018. Berria egunkariak oso laburpen ona argitaratu du: Geldialdia katalanaren erabileran

Inkesta soziolinguistikoa alde batera utzirik, Plataforma Per la Llengua elkarteak datu deigarria eman du, duela gutxi. Hizkuntzen erabilerak neurtu dituzte hiriguneetako eskola eta institutuetako patioetan, eta soilik elkarrizketen % 24,3 izan dira katalanez jaso dituztenak. Alde nabarmena da lehen eta bigarren hezkuntzaren artean: lehen hezkuntzan % 35, eta bigarren hezkuntzan % 14,6 besterik ez. Xavier Vila irakasleak galdera horixe egin zuen orain dela urte batzuk: Hem guanyat l’escola però hem perdut el pati?. Galdera mingarria: eskola irabazi, eta patioa galdu al dugu?

Gurean, ARRUE azterketak ematen digu eskolako hizkuntza-erabileren berri. Gurean, ordea, datu horiek ikasleek aitortuak dira (ez behatuak). Hori horrela, ARRUEren arabera, LH4ko ikasleen artean, euskararen erabilera batez beste % 40,9 da, ikaskideekin jolaslekuan ari direnean. DBH2ko ikasleen artean, ordea, % 23,6 da. Datu optimistegiak dira, agian; baina hemen ere adierazgarria da LHren eta DBHren artean dagoen aldea.

Bide batez… izan al duzue azterketa horrek piztu duen polemikaren berri?

Lotsagarria, ezta? Gure artean ere izan ziren antzeko polemikak orain dela urte batzuk. Akordatzen?

Ezagutu eta eraldatu

-n -kargitaratuta
Erantzun

estadísticas-1560x690_c

Albert Bastardas Boada irakasleak L’anàlisi de la situació sociolingüística: conèixer per transformar  artikulua argitaratu zuen 1991. urtean. Horra koxka: zertarako nahi dugu errealitatea ezagutu, errealitatea eraldatzeko ez bada? Bastardas irakasleak jokabide linguistikoen teoria ekologikoa aipatzen du: jokabideak aldatzeko ikutu ahal ditugun teklak zein diren jakitea, alegia. Burutik kendu ezin dugun indar-ideia da: errealitatea ezagutu, errealitatea eraldatzeko.

Zenbakiek, dena den, badute zerbait magikoa. Objekiboak dira. Erakargarriak. Ez dute gezurrik esaten. Txosten eta analisiak sendoak dira zenbakiz ondo horniturik baldin badaude. Horien aurrean ez dago ezer esateko. Zenbakiek errealitatea erabat atzeman ahal dute, eta taula baten barruan gorde.

Ikerketa kuantitatibo trinko horietako baten aurkezpenean egon al zarete inoiz?

Hasieran adi egoten zara; zer entzungo zain. Boligrafoa eta koadernoa prest dituzu. Lehen datuak entzun, eta txintxo-txintxo koadernoan apuntatu dituzu, harik eta hizlariak ez apuntatzeko esan dizuen arte. Ez omen da beharrezkoa, amaitutakoan powerpointa postaz bidaliko baitu. Ados. Arreta pantailara eramaten duzu berriro ere. Interesgarria da entzuten ari zarena: zenbat euskaldun garen, nolakoak; non, noiz, nola, norekin egiten dugun euskaraz; euskarari buruz ditugun iritziak eta jarrerak…

Hizlaria trebea da. Eskerrak. Badaki arreta pizten: iruzkin bat hemen, adibide bat han… Arreta egin dizun zerbait esan du.—Kontxo. Hala al da? Ez nuen uste— Hurrengo taulak ez… Hurrengo taulan ez duzu datu interesgarririk aurkitu; gauza jakinak dira, ebidenteegiak… Zenbaki gehiegi, dena-den. Tarteka kosta egiten da arretari eustea: begirada lausotu egiten da, entzumena galdu, begiak itxi, burua galdu… Norbaitek “zenbakien mozkorraldia” deitu izan dio horri.

Errealitatea eraldatzeko teklak hor al daude? Ez dakit, bada. Joseba Azkarraga Etxegibel soziologoak epizentroaren eta hipozentroaren adibideak erabili izan ditu. azaleko eta sakoneko sintomak zein diren bereizteko. Lurrikara gertatzen denean, geologoek bi puntu horiek bereizten dituzte: (a) hausturaren energia azaleratzen den lurrazaleko puntua da epizentroa; (b) lurrikararen benetako jatorria, ordea, lur azpian da, haustura gertatzen den puntuan, hipozentroan.

Ikerketa kuantitatibo horiek guztiek epizentroa erakusten digute: lurrazala. Hipozentroa —barruan gertatzen dena— beste inon bilatu behar dugulakoan nago.