Etiketaren artxiboa: HizkuntzaGutxituak

Lyon eta frankoproventzera

-n -kargitaratuta
Erantzun

IAZKO UDAN, Lyon eta inguruetan ibili ginen oporretan. Hainbat apunte jaso nituen, orain arte garbira pasatzeko parada izan ez badut ere.

1.

Lyon frankoproventzera hizkuntzaren eremuan dago. Frankoproventzera Frantzia, Italia eta Suitzako hainbat lurraldetan mintzatzen da, eta hiru estatu horien arteko mugaldeetan du indar gehien. Lyonen presentzia urria du. Bisitaldian aipamen bat edo beste entzun genuen, baina ezer gutxi…

2.

Euskara, katalana, alsaziera edota bretoiera alde batera utzita, linguistika klasikoak bi eremutan banatu ohi zituen Frantziako hizkuntzak: oc hizkuntzak (okzitanieraren eremukoak) eta oil hizkuntzak (egungo frantsesaren oinarriak). Frankoproventzera trantsizio modukotzat jotzen zen, eta izenik ere ez zuen izan, 1873 urtera arte. Graziadio-Isaïa Ascoli hizkuntzalari italiarra izan zen, hain zuzen ere, urte horretan Rhône-Alpes zonaldeko aldaerak frankoproventzera etiketapean sailkatzea proposatu zuena. Harek garbi ikusi zuen frankoproventzera ez dela bi hizkuntzen arteko nahastura berankorra, baizik eta hizkuntza beregaina, eskubide osoz.

3.

Horregatik, hizkuntzalariek asmatutako hizkuntza izatearen fama du frankoproventzerak, hizkuntza imajinatua izatea, alegia (gainerako hizkuntzak ere, neurri batean, imajinatuak izan ez balira bezala).

Ascolik continuum linguistikoen ideia defendatzen zuen. Haren ustez, erreza da bereiztea nederlandera estandarra non amaitu eta alemaniera estandarra non hasten den. Ez da horren erraza, ordea, nederlanderaren aldaerak non amaitzen diren eta alemanieraren aldaerak non hasten diren jakitea. Kontu linguistikoak dira, baina baita politikoak ere.

4.

70ko hamarkada aipatu ohi da nazionalismo francoproventzalaren sorrera gisa. Garai hartan sortu zen Arpitania neologismoa, proiektua eta lurraldea izendatzeko. Hizkuntzari ere arpitanoa deitu zitzaion.

Mugimendu interesgarria izan zen: kulturala eta politikoa aldi berean. Aostako bailaran hartu zuen indarra, bereziki. Horri buruzko dokumental bat dago sarean: https://vimeo.com/41194738. Antza denez, Krutwig (bai, bai… “gure” Krutwig) tartean ibili zen eta izan zuen nolabaiteko zerikusia mugimendu horren sorreran. Artikulu bat idatzi zuen Arno de Mendiguri ezizenarekin, Arpitaniak kultura zein hizkuntzaren aldetik proiektu beregaina izan behar zuela defendatzeko.

4.

Natalia Bichurina-k eta Christiane Dunoyer-ek Saboiako egoera soziolinguistikoa aztertu zuten 2021ean. Bost hiztun-tipo definitu zituzten:

  • Jatorrizko hiztunak edo natiboak. Francoproventzera lehen hizkuntza gisa jaso zuten, kasu askotan, frantsesarekin batera.
  • Hiztun berankorrak. Hizkuntza ez zuten txikitan jaso, baina izan zuten  harekin nolabaiteko harremana, eta ziur aski ulertu egiten zuten.
  • Hiztun ikustezinak edo “mamuak”. Nolabaiteko gaitasuna izanik ere, gaitasun hori izkutatu edota ukatu egiten dute.
  • Hiztun hartzaileak. Ulertu egiten dute baina ez dira hitz egiteko gai.
  • Hiztun berriak. Hizkuntza familiatik kanpo eskuratu dute.

Tipologia horretatik abiatuta, bertan agertzen diren hizkuntza ideologiak aztertu zituzten bereziki. Ideia batzuk:

  • Hiztun berankorrentzat edo hiztun berrientzat, aski da esaldi batzuk esateko gai izatea, pertsona hiztuntzat hartzeko. Jatorrizko hiztunak exigenteagoak dira.
  • Iritzi kontrajarriak ikusten dira hizkuntza estandarrari buruz.
  • Gure artean bezala, bada balio edo prestigio kategorizazio bat: jatorrizko hiztuna – hiztun berankorrak – hiztun berriak – ez hiztunak

5.

Bitxikeria batzuk ere badira. Proventzatik urrun,  Italiako hegoaldean, Apulia eskualdean, badira bi komunitate txiki, frankoproventzeraz mintzatzen direnak (aldaera horri Faetar edo Faetar-Cigliàje deitzen diote). Kanadan ere, ba omen dira migrari komunitateak frankoproventzera gorde dutenak.

6.

Gehiago kuxkuxeatzeko loturak:

Munduan leku bat

-n -kargitaratuta
Erantzun

“Munduan leku bat” Adolfo Aristarain zinemagile argentinarrak 1992an zuzendu zuen film ezagun bat da. John Dos Passos idazlearen “Chosen Country” nobelari antzeko izenburu jarri zioten gaztelaniaz: “Un lugar en la tierra”. Siriako errefuxiatuei buruz argitaratu berri duten liburu batean ere halaxe ageri da: “un lugar en el mundo” gaztelaniaz, eta “nowhere boy” ingelesez.

Erretorika klasikoan “locus” edo “topos” deritzo horri. Oinarrizko lekune komun bat sortzea da, handik argudioa eraikitzeko. Locus dira, halaber, literaturan errekurtsiboak diren gaiak, egoerak, iturriak edota irudiak. “Munduan leku bat” horixe da: locus bat; herriaren eta herbestearen imaginarioa dakarkigun irudi komun bat.

MUNDUAN LEKU BAT

Jon Maia bertsolariak urteak daramatza 60 eta 70eko hamarkadetan Andaluziatik, Extremaduratik zein Gaztelatik iritsi ziren etorkinen ikuspegia euskaldunei kontatzen. Lan handia egin du estereotipoak apurtzen.

Sortu berri duen Hezurbeltzak taldearekin honelaxe kantatzen du:

Belarrimotz, bideluze,
sasi-euri eta laino,
olibondotik gatoz
kantu honetaraino
Zer eman ziezagukeen
bizitzak ala lurrak
ez bada oliba batzuk eta
hil arte munduan leku bat

Eta honela ere bai:

Olivo contra el olvido
en esta tierra que amas
donde has muerto y has vivido
Nosotros somos tus ramas
de sentimiento profundo
Qué más nos podría dar la tierra
que unas aceitunas, y un lugar en el mundo

Hemen entzun ahal dituzue:

LEKU BAT MUNDUAN

Kataluniako Generalitateak San Jordi gurutzea eman berri dio Carme Junyent hizkuntzalariari. Hortaz kuxkuxeatzen ari nintzela, 2009an L´hora de las bruixes irratsaioan egin zioten elkarrizketa aurkitu dut. Hizkuntza gutxituen garrantziaz galdetu zioten: zergatik diren garrantzitsuak eta zergatik dauden mehatxatuta.

Carme Junyenten ustez mehatxaturik dira, enbarazu egiten dutelako. Izan ere, hizkuntza gutxituek ahalmen handia dute, espazio libre bat eratzen dutelako: espazio bat, non merkatuak eta inperioak sarbiderik ez duten. Carmek horrela uste du. Gainera, bere ustez, “beren hizkuntzak gordetzen dituzten komunitateek aukera hobeak dituzte bizirik irauteko eta beren bizitzaren kontrola izateko”.

Hizkuntza galtzen duten komunitateak desegituratu egiten dira. Beste inoren morroi bihurtzen dira: populazio akulturatuak, nor diren jakin ere ez dakitenak. Identitate-krisia hortik datorkie. Izan ere, ordura arte hizkuntzak eman diena galdu dute: leku bat munduan.

Elkarrizketa hemen entzun ahal duzue:

Zertaz ari gara, normalizazioaz ari garenean?

-n -kargitaratuta
1

URTZI URRUTIKOETXEAK Hitz Adina Mintzo zikloaren barruan emandako hitzaldi baten izenburua da: «Zertaz ari gara hizkuntza normalizazioaz ari garenean?». Berria egunkarian azaldu zuen bere tesia: «Gaztelaniaren makulua erraz onartzen dugu euskaldunok». Halako des-ikaste prozesu bat planteatzen du; zenbaitetan gaztelaniari uko egiteko prest egotea; gaztelaniaren des-hazkunde bat, nolabait esatearrren.

Normalizazioaz Urtzik azaldu zuen terminoa batez ere gure inguruan errotu eta zabaldu dela: gurean, Galizan eta Herrialde Katalanetan. Hemendik kanpo bestelakoak erabiltzen dira usuago: aménagement linguistique, language planning, language policy…  Agidanez, beste askotan bezala, hizkuntza normalizazioaren terminoa zein kontzeptua soziolinguistika katalanatik heldu zaigu.

Soziolinguistika hiztegiaren arabera, normalizazioa da minorizazio-egoeran dagoen hizkuntza egoera horretatik atera eta gizarte-esparru eta funtzio guztietara hedatzeko prozesua. Egokia iruditzen zait, baina badakit terminoak berak ezadostasunak sortu dituela batean zein bestean.

Jakin aldizkariak uda partean antolatu zuen “Euskara, generoa, jatorria eta klasea gurutzatzen diren lekuan” izenburuko jardunaldian Maria Reimondez idazle eta itzultzaile galegoari normalizazioaz galdetu zioten: normalizazio linguistikoaz zein kulturalaz, gaizki ulertu ez banuen. [Hemen]. Hitzak sentimendu kontraesankorrak sortzen dizkiola esan zuen. Azaldu zuen Feijooren gobernuak normalizazio izena ezabatu nahi izan zuela nonnahitik, eta ikastetxeetako normalizazio taldeak dinamizaziorako taldeak bihurtu zituela. Dinamizazioa kontzeptu neocon-agoa da, antza. Alde horretatik, Mariak defendatu zuen normalizazioaren ikuspegia  iraultzailea dela, galegoa arlo guztietan presente egon behar dela aldarrikatzea baita.

Aitzitik, Feijooren munduan bizi nahi ez dugun pertsonen ikuspegitik, kontzeptuak kezka bat edo beste sortzen diola aitortu zuen; izan ere, zer da, bada, normala izatea edo zerbait normal egitea? Gaia literaturara eramanda, literatura bioaniztasun handiko lekua izan behar duela aldarrikatu zuen, eta hor normalek zein anormalek… denek behar dutela lekua. Txepetxek ere antzeko ideia bat zabaldu zuen inoiz, ezta? Zer da normala? Gaztelania? Gure buruari zer nahi dugun galdetzea gomendatzen zuen. Inguruan ikusten dugun berdina baina “euskaraz”? Bai? Merezi du? Ez ote da garaia beste zerbait pentsatzeko?

Ni neu ez nau normalizazio terminoak kezkatzen. Jaurlaritzaren eskutik, ikastetxeetan lantzen den Ulibarri programak oraindik ere horrela definitzen du bere burua: Hizkuntza Normalkuntza Programa.

EAEko jaurlaritzak izen arranditsuagoa hautatu zuen bere garaian: Euskara Biziberritzeko Plan Nagusia. Arranditsua bai, baina ez zen izen itsusia. Niri Benito Lertxundiren abestia ekartzen zidan gogora: “arantzak kendu nahi dizkio, bizi berri bat eman“. PSEk Eusko Jaurlaritza hartu zuenean, ordea, Euskara Biziberritzeko Plan Nagusia EBPN izatetik ESEP izatera: Euskara SUSTATZEKO Ekintza Plana, alegia. Neocon-agoa?

Sentitzen dut, baina aitortu beharra dut SUSTATU hitza ez dudala gogoko. Milaka aldiz idatzi behar izan dut ehunka txosten, memoria, justifikazio, kartel eta mezu elektronikotan. Tarteka, inor begira ez dagoenean, SUSTATU hitza ezabatu eta beste bat jarri izan dut bere lekuan: gehienetan INDARTU, SENDOTU edo horrelakoren bat, askoz hobeak ez direla jakin arren. Noiz edo noiz NORMALIZATU hitza idaztera ere animatu naiz.