XIX. mendearen bukaera eta XX. mendearen hastapenetan migrazio prozesu luzea abiatu zen Txilen. Araucaniako (edo Txile hegoaldeko) lurraldetik ehunka maputxe Santiagora, Txileko hiriburura hurbildu ziren, bizitza duinago baten bila. Artean, Txileko gobernuarekiko harremanak gaiztoturik zeuden gerra osteko lur-banaketan gertatutako iruzurraren ondorioz. Maputxeak lurrik gabe geratu ziren, erabateko txirotasunean; modernizazioaren atarian ziren, ortozik.
Santiago erritmo bizian ari zen hazten. Espazio berri bila abiatu ziren maputxeak, hiriaren bazterrean, garai hartan Mapocho ibaiari zerion kiratsetik gertu. Poliki-poliki auzolanaz baliaturik, espazio berriak sortu zituzten; espazio berri haietan haien kantuak eta kontuak berreskuratu ahal izan zituzten, haien hizkuntzan mintzo, haien izaera zaharrari eutsi ahal izan zioten elkartzeko eta harremantzeko kodeak sorturik.
Maputxeek duten usain erromantiko eta misteriotsua porlanezkoa bihurtu da; errepideak ama lurra irentsi du eta bertan datza lo, kabroi batek esplotaturik.
Garbitzaile, okin eta azoketako salerosleen seme-alabak dira, eskulanaren merkatuan haien bizitzaren obrak dira. Eta bizitzari berari egin behar diote kontu.
Ama, amandrea, historiaren erbesteratua. Herriaren alaba. Hegoaldetik hiriburura semeak eta alabak erditzera etorria.
Aitak herrimina alkoholaren eldarnioan ezkutatu du eta seme-alabak aberatsen zerbitzariak dira infernuzko hirian.
Eguzkia eta ekaitza dituzte senide, euria da haien lur odolustuan.
David Añiñir migrazio haietako semea da, baina baita bizirauteko bidezidor haietatik sorturiko semea ere: mapurbea. Maputxe berbari buelta eman, eta unean uneko errealitatea aintzat harturik, herri-hiri analogiatik eratorritako bizilaguna.
Berak argitaraturiko olerki bilduman hizkuntza gordinean darabiltza aipaturiko dikotomia, analogia eta kontraesanak.
Iraganari eutsiz, orainaldian bizitzen ikasi duen historiaren lekukoa da baina berdin irakurtzea dago marichi weu haren esaldien lerroartean, larruzko jaka eta eguzki betaurrekoak jantzita.
Mapurbe
Somos mapuche de hormigón
Debajo del asfalto duerme nuestra madre
Explotada por un cabrón.
Nacimos en la mierdopolis por culpa del buitre cantor
Nacimos en panaderías para que nos coma la maldición
Somos hijos de lavanderas, panaderos, feriantes y ambulantes
Somos de los que quedamos en pocas partes
El mercado de la mano de obra
Obra nuestras vidas
Y nos cobra
Madre, vieja mapuche, exiliada de la historia
Hija de mi pueblo amable
Desde el sur llegaste a parirnos
Un circuito eléctrico rajó tu vientre
Y así nacimos gritándoles a los miserables
Marri chi weu!!!!
En lenguaje lactante.
Padre, escondiendo tu pena de tierra tras el licor
Caminaste las mañanas heladas enfriándote el sudor
Somos hijos de los hijos de los hijos
Somos los nietos de Lautaro tomando la micro
Para servirle a los ricos
Somos parientes del sol y del trueno
Lloviendo sobre la tierra apuñalada
La lágrima negra del Mapocho
Nos acompañó por siempre
En este santiagoniko wekufe maloliente.
David Añiñir, Mapurbe 2004
Javiera Valle Tororen marrazkia