Urratsez urrats, pausorik pauso…

Urratsez urrats, pausorik pauso, mailaz maila… Txepetxek bi ideia defendatzen zituen bere teoria soziolinguistikoan: (a) hizkuntza komunitatea trinkotzea, euskaldun osoek osatzen duten nukleo sinbolikoaren inguruan; eta (b) tipo soziolinguistikoen optimizazioa: hau da, euskaldun-tipo bakoitzak puntu bat gora egitea, bere egoera hobetzeko, eta gertu duen hurrengo tipoaren mailara iristeko.

Marina Massaguer soziolinguista katalanari antzeko zerbait entzun diot bideo batean: hiztun-tipo ezberdinak daudela azpimarratzen du eta hizkuntza politika pertsonalizatuak behar direla proposatu. Honela azaltzen du tipologizazio hori:

  • Nonahi eta noiznahi katalanari eusten diotenak (mantenidors, eusleak…)
  • Nagusiki katalana erabiltzen dituzten hiztunak (usuaris predominants)
  • Txandakariak (alternadors)
  • Noizbehinka katalana erabiltzen duten hiztunak (usuaris ocasionals)
  • Ez erabiltzaileak

Tipo horietako bakoitzaren atzean jatorri ezberdinak daude, bizipen eta sentsibilitate ezberdinak, eta sarritan bizitza-proiektu ezberdinak ere. Helburua aldaketa gradualak ahalbidetzea da: hizkuntza adoptatzen hastea, lehen erabiltzen ez zuten testuingu batean. Hau da: hizkuntza gehiago, gehiagotan eta gehiagorekin erabiltzea (ezaguna egiten zaizue, ezta? Ez-erabiltzaileak noizbehinkako erabiltzaile bihurtu daitezke; noizbeinkako erabiltzaileak txandakari… eta horrela segidan.

Beste testuinguru batean, Xabier Payari ere antzeko ideia entzun diot. Ikasleak euskal hiztun izateaz gain, kulturtzaletu ere nahi dugu, jakina denez. Horretaz jardun zuen “Ikasle, ikusle, ekoizle” izeneko hitzaldian (Eskola Hiztun Bila, 2020). Ikasleak euskal kulturarekin duten hurbiltasuna eskailera edota piramide baten inguruan irudikatu daitekeela dio: behean euskal kulturarekin interesik bat ere ez duten gazteak; eta goiko erpinean gazte kulturzale edota kulturgile profesionalak. Tartean mailaketa oso bat egon daiteke: jakin-minez hurbiltzen direnak, noizbehinkako publikoa, gertuko publikoa, kultur taldeen kolaboratzaileak, amateurrak… Kultur publikoen eskailera deitzen dio horri, eta hainbat estrategia proposatzen ditu eskailera horretan gora egiteko: irisgarritasuna hobetzea, kultur ohiturak sortzea, fidelizazioa areagotzea, kapital kulturala handitzea, partaidetza bideak areagotzea…

Urratsez urrats, pausorik pauso, mailaz maila, nori bera… baina ez inolaz ere geldirik.

Xabier Payaren bideoa: https://www.ulibarri.euskadi.eus/eu/ehb_xxiv_jardunaldiarenbideoak

Paulo Freire eta helduen euskalduntzea: berezia, hunkigarria, interesgarria, bitxia…

2021ean 100 urte bete dira Paulo Freiren jaiotzatik. Horren oroimenez idatzi dut blog sarrera hau.

Berezia da Paulo Freireren pentsamendu pedagogikoa. Esango nuke oso jende gutxik ezagutzen duela sakon-sakonetik (nik neuk ere ez). Eta, halere, iradokitzailea da izendatze hutsagatik: heziketa herrikoia, herria irakaslea, ikasketa dialogikoa, hezkuntza-ekintza erako heziketa, askatasunaren pedagogia, alfabetatze kritikoa eta alfabetatze askatzailea… Kontzeptu horietako bakoitzaren atzean ikaragarri ideia ahaltsuak daudela iruditzan zait.

Hunkigarria da Arantxa Ugartetxea irakasleak euskonews aldizkarian idatzi duena [hemen]. Freire Sao Paulon ezagutu zuen eta bere ikaslea izan zen 80ko hamarkadan. Akorduan du behin ikastolen mugimenduei buruz jardun zutela, hango eta hemengo sentsibilitate pedagogikoak alderatuz. Paulok garbi zuen Euskal Herriko pedagogia kritikoak, bai ala bai, euskara behar zuela erdigunean. Jarraitzaileak izan ditu gure artean, baina oro har, esango nuke ez dela behar beste baloratua izan.

Esanguratsua da, halaber, Eusko Ikaskuntzak Ikastaria aldizkariaren ale monografiko bat dedikatu izana 1999an [hemen]. Paulo Freireren testu gutxi dago euskaraz.
Jarraitzaileak izan ditu gure artean, baina oro har, ez da behar beste baloratua izan.

Bitxia da aldizkari horretan bertan Fito Rodriguezek idatzitako testua. Bitxia, bi aldetatik: bitxikeria eta harribitxia delako. Izenburua: Paulo Freireren eragina helduen euskal alfabetatzean eta horren ondorioz egin daitezkeen aportazio kritikoak. AEKn 80ko hamarkadaren amaiera aldean jorratutako metodologiaz dihardu bertan. Kontzientziazio soziolinguistikoa aldarri, ikasketa kulturala bultzatu nahi izan zen; metodologia komunikatibo-funtzionala gaindituz, eta ikaskuntza anti-diglosiko gisa definitu zen planteamendu pedagogiko bat definituz. Horren guztiaren atzean, hasiera batean, Gabika, Naberan eta Kaltzada ibili ziren: askapenaren teologia eta Freiren proposamenak gertutik ezagutzen zituzten pertsonak, alegia. Planteamendu horietako asko AEKren ELE aldizkarian argitaratu ziren. Aldizkari horretan, besteak beste, Paulo Freireren testu baten itzulpena ageri da: Pedagogia kontzientziatzailea: hezkuntza eta kontzientziazioa.

Horri guztiari KULTURGINTZA deitu zitzaion, eta, metodologikoki ere, oso planteamendu aurrerakoiak proposatzen zituela iruditzen zait.

Saiatuko naiz azaltzen, gutxi gorabehera.

Sekuentzia didaktikoak ardatz tematiko baten inguruan antolatzen ziren: gai eta azpigai batzuk, alegia. Gaia aitzakia zen proiektua abiatzeko. Izan ere, sekuentzia bakoitzaren amaieran, proiektu bat aurrera eramatea zen helburua: (kultur) ekintza bat, talde osoak elkarrekin garatu behar zuena. Taldeak berak hautatu behar zuen zein ekintza garatu nahi zuen, eta, ahal zela, ekintza horrek nolabaiteko eragin kontzientziatzailea izan behar zuen: euskararen egoera diglosikoan eragin edo gizartzea kontzientziatzeko baliagarria izan. Ez zuen zertan ekintza handi eta konplexua izan; ez horixe: ekintza apalak egitea proposatzen zen, txikitik eragitea, alegia.

Hortik aurrerakoak zerikusi handia du gaur egun Ekintza edo Ataza bidezko Ikaskuntzaren testuinguruan egiten direnekin. Kultur ekintza garatzeko ikasleek burutu behar zituzten komunikazio-ekintzak definitu (komunikazio-eginkizunak, esaten genuen orduan); ekintza horiei begira, ikasleak trebatzeko hizkuntza-aktibitateak prestatu; hizkuntza aktibitate horien azterketa egin, ikasleek behar zituzten elementu linguistikoak identifikatzeko; eta lanari ekin.

Gogotsu hasi ginen, baina ezintasunak jan egin gintuen. Agian ez geunden horretarako ongi prestatuak. Egia esanik, zaila da, egun, ELE aldizkariaren lehen aleak eskuratzea eta orduko esperientziak biltzea; baina oso interesgarria irudituko litzaidake horren guztiaren irakurketa kritiko bat egitea. Iruditzen zait badugula zer ikasia.

Adarbakarrak euskal kulturan

JARON ROWAN kultur ikerlariak [Cultura libre de estado] adarbakarrei buruz hitz egin du. Adarbakar deitzen die errealitate arrunt eta kaskarrari men egin gabe, errealitate irudimentsu eta alternatiboak sortzen dituzten hainbat praktika, paradigma, espazio eta sare berriri. Kulturaz ari da. Adarbakarrak gure nahimenekin eta gure desioekin du zerikusirik.

Adarbakarrak errealitate arinak dira, biziak. Mugimenduan dira: etengabe eraiki bidean. Zaila da beren errealitatea akotatzea. Euskal Herria Zuzenean adarbakar bat da, Gasteizko Oihaneder Euskararen Etxea ere bai, eta Atarratzeko Prefosta ostatüa ere bai… hiru aipatzeagatik. Jakin aldizkariaren 215-216 aleak horietaz jardun zuen (Jakin: Kultura autoderminatuko balitz).

Administrazio publikoek ez dakite zer egin adarbakar batekin. Lagundu? Nola? Diruz? Kontratu bat eskainiz? Baliabideak emanez? Sarri horietako bat ere ez: ez-ikusiarena egiten dute, edo bazter utzi, edo kontra egin. Legea kontserbadorea da, eta adarbakarrak ez dira erosoak: zerbitzu juridikoen buruhauste eta amets gaizto bihurtu dira.

Zaragozan #TramitarUnUnicornio izeneko jardunaldi bat antolatu zen, adarbakarrei buruz hitz egiteko. Aztertu nahi zuten gizarte zibilaren proposamen kulturalei lekua nola egin, arlo publikotik. Nola on(h)artu, alegia. Jardunaldiaren materiala interneten dago. Nago erantzun gutxi entzun zela, zailtasun juridiko eta administratiboak nabarmentzetik harago.

Silvio Rodriguezen El Unicornio Azul abestia jartzeko tentazioa izan dut, baina horren ordez Xarnege folk taldearen abesti bat utzi dut hemen. Xarnege Gaskoniako eta  Euskal Herriko tradizioak, kulturak eta hizkuntzak uztartzen dituen folk musika talde bat da. Abestiak L’unicòrn-Adarbakarra du izenburu.

Iradier, Elvis eta Jean Mixel

uid_4254fc249adf50e3ac00832d672a131d1304504771336_width_700_play_0_pos_3_gs_0Arazo txiki bat dut KULTURA hitzarekin. Uste dut ideiak garbi samar ditudala, baina —antropologiaren ikuspegi zabaltxoagoa alde batera utzita ere— zailtasunak ditut ideiak hitzetan adierazteko;  are gehiago izenlagunak jartzen hasten garenean. Hor, hitzak eta defnizioak katramilatu egiten zaizkit:

  • Euskal kultura zer den definitu nahian, hamarnaka saio entzun eta hogeitaka eztabaida izan ditugu: Euskaraz egiten dena, soilik? Ez-berbazkoa ere bai? Askatu ezin den korapiloa dela onartu behar dugu?
  • Herri kultura eta kultura popularra gauza bera al dira? [Josu Amezagaren tesiak horretaz dihardu: Herri Kultura. Euskal kultura eta kultura popularrak.]
  • Herri kulturak herrigintzari erreferentzia egin behar dio?
  • Herri kultura eta goi mailako kultura kontraposizioan definitu behar dira?
  • Masa kultura, prozedura eta teknika industrialekin du zerikusirik… Sorkuntzaren eta estandarizazioaren arteko tentsioaren ondorioa da, ezta? Hori besterik ez?
  • Kontrakultura sistema hegemonikoaren aurkako erantzuna dela esan ohi da. Zein lotura du horrek kultura popularrarekin? [Jon Kortazar irakasleak artikulu izugarri polita du, “Ez Dok Hamairu”-ren garaiko Artzeren poesiagintzaz eta kontrakulturaz: Artzeren poesiaren prentsakizunaz. Kontrakulturaren bidetik, bide berriak bilatzen]

Honekin guztiarekin ariketa bat proposatu nahi dizuet:

  • Sebastian Iradier Arabako musikagile bat da: Lantziegon jaio zen XIX. mendearen hasieran. Ez zen euskalduna, nik dakidala. Musika ikasketak egin zituen, eta Madrilen zein Parisen bizi izan zen, goi mailako musikari gisa lanean. Rossini, Merimée eta beste zenbait artista famaturen adiskide izan zen. Kuban barrena zebilelarik, hango musika ikasi eta birrinterpretatu egin zuen: habanerak sortu eta ezagutarazi zituen mundu osoan. La Paloma da bere obrarik ezagunena [entzun hemen]. Goi mailako kultura? Elitista?
  • La Paloma obraren hainbat bertsio egin izan da, eta horietako batzuetan letra ere aldatu izan zaio. Elvis Presley-k berak No More abestu zuen “Blue Hawaii” filmean [ikus-entzun hemen]. Masa kultura?
  • Jean Mixel Bedaxagar Urdiñarbeko euskal kantaria da, hiru zuloko txirularekin eta ttun-ttunarekin Zuberoko doinuak ederki zabaldu izan dituena. Belatxa albumean abesti bat grabatu zuen Nestor Basterretxearen omenez. Izenburua horixe zuen, hain zuzen: Ürzoa, Nestor Basterretxea gogoan [entzun hemen]. Herri kultura?