Berez mintzo naiz, gustatzen zaidalako

ESANGURATSUA da gure artean diskurtsoari ematen diogun garrantzia. Gogoan dut TELP ikastaroetan ez dela horrela izaten. Diskurtsoa ez da apenas lantzen. Ferran Suayk esan ohi du hizkuntza bat erabiltze aldera benetan inporta duten aurreiritzi bakarrak geureak direla, eta ez besteenak.

Azalpenetan eta argudioetan gehiegi ez tematzea gomendatzen du, ez baitu merezi. «Zuk zergatik euskaraz tematu, gaztelaniaz ere ederki moldatzen bazara?», galdetuko dizute. Alferrik azalpenak ematea. Eztabaida horretan sartzea ahulezia erakustea da. Eta, inoiz, azalpenik eman behar izatekotan, arrazoi subjektiboak ematea aholkatzen du: «nahi dudalako, gogokoa dudalako, erosoa egiten zaidalako, edota sudur-puntan jarri zaidalako…»

Sarri, argumentazioari eta pertsuasioari begira jarrita, ′arma definitiboa′ bilatu nahi izan dugu: argudio totala, borobila, erabatekoa… Arazoa da —Ferran Suayren ustez— argudio historiko, politiko zein ideologiko guztiak eztabaidagarriak direla. Oscar Wilderen aipua ekartzen du gogora. ′Arrazoia omen da hobekien banatutako ondarea: jende guzti-guztiak uste du, une guzti-guztietan, arrazoi guzti-guztia duela′. Argudiatu ahal duzu, «Euskaraz egiten dut, euskalduna naizelako…»; baina ez da nahikoa izango: «Hori eztabaidatu daiteke, ezta? Izan ere, gaztelaniaduna ere bazara…», erantzungo dizute. Arrazoi subjektiboak ez dira horrelakoak. Ezin dira eztabaidatu. Zer esango dizute? «Ez, ez… zuk baietz uste duzu, baina ez duzu euskaraz egin nahi, ez duzu gogokoa, ez zaude eroso…».

Celso Emilio Ferreiro poeta galiziarraren poema hura ekartzen dit gogora:

Lingoa proletaria do meu pobo / eu fáloa porque sí, porque me gosta, / porque me peta e quero e dame a gaña; / porque me sai de dentro, alá do fondo…

Joseba Sarrionandiak euskarara ekarri zuen, “Poemas Náufragos” izeneko liburuan:

ITSASOAREN AURREAN ETZUNIK...

 Ene herriko hizkuntza proletarioan
 Berez mintzo naiz, gustatzen zaidalako,
 Erizten diodalako, nahi eta gogoa dudalako;
 Barrutik sortzen zaidalako, gorbata jantzita
 Beren arbasoekiko amodioa eusten,
 Hilik dauden beren aitaiten hizkuntza,
 Ama hizkuntza mintzatzen
 Eta aurpegia altzaturik
 Lengoaiako marinelak, laborariak,
 Arraun eta area, edo branka
 Eta goldea izaten ez dakiten
 Sustrairik gabeko xalapartari tipiak,
 Hainbeste ergel deserrotu ikustean
 Hondatzen nauen tristura mingotsaren
 Sakonetik
 Sortzen zaidalako.

 Berez mintzo naiz, gustatzen zaidalako
 Eta gureekin egon nahi dudalako, gure jendearekin,
 Beste hizkuntzan kondaturiko historia bat
 Luzaroan sufritzen duten gizon onen alboan.

 Ez naiz mintzo handikientzat,
 Ez naiz mintzo doilor eta boteretsuentzat,
 Ez naiz mintzo harroentzat,
 Ez naiz mintzo ergelentzat,
 Ez naiz mintzo hutsentzat;
 Etengabeko gezurrak eta zuzengabeak
 Sendoro jasatzen dituztenentzat mintzo naiz;
 Begi biluzien mitxeleta, su
 Eta haizezko eguneroko negarra
 Izerdiz eta malkoz darienentzat.
 Ezin ditut ene hitzak munduan
 Sufritzen ari diren guziengandik aldendu.

 Eta zu munduan bizi zara, lur gurea,
 Gure leinuaren seaska,
 Galizia, Espainetako min gozoa,
 Itsasoaren aurrean etzunik, bidean...

Lau apunte, diskurtsoei buruz

Topaldian egoterik izen ez genuenez, zain egon gara hango hitzaldien bideoak sarean ikusi arte. Diskurtsoen gaia  interesgarria iruditzen zait, hainbatek ematen dion zentralitatea ematen ez badiot ere.

Orotara, lau apunte osatu ditut: lehenengo biak Topalditik bertatik atereak, eta beste biak handik kanpo.

 

— 1 —

Belen Urangak 6 diskurtso definitu ditu bere hitzaldian, eta bakoitzaren erronkak azaldu ditu:

  • Hizkuntza eskubideen diskurtso. Bere ustez balio handia du, baina egokitu beharra dago, justiziaren diskurtsoa txertatzeari begira.
  • Balio pragmatikoaren diskurtso.
  • Identitatearen diskurtso. Ondo funtzionatzen du, bain arazo larria du: identitate hori partekatzen dituenak soilik interpelatzen ditu.
  • Balio demokratikoak, bizikidetza, errespetua.
  • Gutxiengoen diskurtsoa. Subordinazioa, hegemonia, ahalmentzea… feminismoak ekarpen ahaltsuak egin ditu.
  • Iraunkortasunaren eta ekolinguistikaren diskurtsoa.

Oso sintesi lan ona iruditu zait; oso argazki ona.

— 2 —

Eneko Gorrik bi egitasmo aurkeztu ditu, Lapurdiko kostaldean zertan ari diren erakusteko: Mintzalasai eta BAM dinamika. Batak inpaktazioa du helburu; besteak konpaktazioa. Sedukzioa bilatzen du lehena: irekia da, koloretsua, alaia… Erdaldunekiko mezua eraikitze aldera — Enekoren esanetan — hiru elementu erabili ohi dituzte:

  • Ekologia linguistikoaren printzipioak: “Euskara, munduko beste 6.500 hizkuntzak bezala…”
  • Dimentsio partekatua: “Euskarak batzen gaitu, euskara da partekatzen duguna…”
  • Arduraren ideia: “Hizkuntzaren inguruan egiten ditugun hautuek ondorioak dituzte”.  Alde horretatik, larritasun klimatikoaren ideatik tiraka, larritasun linguistikoaren ideia zabaltzen hasi dira: egoera larria da, egin ahal dugun oro urjentea da..

Hiru elementu horiek etengabe errepikatzea da trukua. Diotenez, komunikazioan hori da gakoa: errepikatu, errepikatu, errepikatu… Elementuei testuinguru ezberdinetan forma ezberdinak eman, baina intsistentea izan. Sarri ezer berri ez esatearen sentsazioa izango duzu. Berdin dio. Komunikazioa errekutsiboa da, beste ezeren gainetik.

— 3 —

EAEko Euskararen Aholku Batzordearen eskariz, lantalde bat aritu da euskararen gaineko oinarrizko diskurtsoak aztertzen, kontrastatzen, berritzen eta bateratze bidean jartzen. EGOD egitasmoa da: Euskararen Gaineko Oinarrizko Diskurtsoaren lanketa. Horren baitan bost diskurtso identifikatu dituzte:

  • Errespetuaren diskurtsoa
  • Balio pragmatikoarena
  • Diskurtso sustatzailea
  • Diskurtso aldarrikatzailea
  • Diskurtso mesfidatia

Lanketa interesgarria egin dute, nahiz eta —aitortu beharra dut— barru-barruan desorosotasun puntu bat sortzen didan. Bost diskurtso horietatik onarpenik zabalena duten ideiak hautatu dituzte, eta horiekin diskurtso berri bat osatu nahi izan dute: euskararen gaineko diskurtso partekaturako zoru komuna deitu diote.

Esan bezala, 21 esaldi hautatu dituzte horretarako: 21 “meme” (kultura transmisioari buruzko teorietan, buru batetik bestera transmititu daitekeen informazio unitate minimoa da “meme”). Hemen jaso dituzte (pdf).

— 4 —

Behin Mikel Irizarri hala erantzun genion: “Diskurtsoak egokitu ez… diskurtsoak ugaritu egin behar dira. Diskurtso katalogo oso bat sortu beharra dago”. Nork berea aurkitzeko moduko katalogoa…

Hizkuntzek eskubiderik al dute?

Behin eta berriro errepikatu ziguten eta kasik sinistera iritsi ginen: “Los ciudadanos son quienes tienen derechos lingüísticos y no los territorios ni mucho menos las lenguas”. Hizkuntzek ez dute eskubiderik, antza. Soilik herritarrek.

Martxoaren 15ean, Zeelanda Berriko parlamentuak, lege baten bidez, Whanganui ibaiari nortasun juridikoa eta eskubideak aitortzea erabaki zuen. Whanganui ibaia maori herriaren ibai sakratua da. Ibaiaren ongizatea haien ongizateari lotua dago.

Kosmobisio eurozentrista batetik, erabaki hori aberrazio juridiko bat da. Objektu material batek ezin du eskubide juridikoen subjektu izan. Kontserbadoreek termino horietan kritikatu zuten erabakia: “Ibaia ez da gizaki bat, ez du hankarik, ez gorputzik, ez bururik. Nola aitortu, bada, nortasun juridikoa eta eskubideak?”

Lehen ministroaren erantzuna antologikoa izan zen: “Eta enpresa bat? Enpresa batek hankarik, gorputzik eta bururik al du? Eta ez badu, zer dela-eta da horren erraza nortasun juridiko erabatekoa aitortzea?”

Istorioa Boaventura de Sousa Santosek kontatu du Público egunkarian. Hemen: Para una sociología de las emergencias

Polizentrismoa

GUSTATU ZAIT Jakin aldizkarian @garaigoikoa-k egin duen azalpena. Bere ustez, hiru estrategia nagusi egon dira euskararen biziberritzeari dagokionez: pertsonarengan arreta jarri dutenak, komunitatearengan arreta jarri dutenak eta eskubideetan arreta jarri dutenak.

Pentsamendu soziolinguistikoari begira jarrita, hor ere hiru ikuspegi nabarmentzen dela entzun izan dut: ikuspegi zientifizista, komunitarista eta kontrahegemonikoa. Zientifizismoak metodoan jartzen du arreta, eta metodo zientifikoaren nagusitasuna eta neutraltasuna aldarrikatzen ditu (ez erabatekoa, jakina; baina bai daitekeenik handiena). Komunitarismoak komunitatea jartzen du erdigunean: behetik gora antolatua, eta beregaina. Ikuspegi kontrahegemonikoak, azkenik, botere-harremanen zentralitatea aldarrikaten du: euskarak aldeko indar-harremana behar du; estatua behar du edo —besterik ezean— kontrabotere antolatuak.

Ez da horrela, jakina! Hori ere sinplifikazioa da. Arketipoak dira. Hiruki bat osatzen dute eta horren bueltan mugitzen gara guztiok.

Dena den, ona da heterogeneotasuna. Elinor Ostromek polizentrismo kontzeptua defendatzen du, ondare komunaz eta ekintza kolektiboaz diharduenean. Polizentrismoa autoritate bat baino gehiago egon daitekeela onartzea da, edota arazoei irtenbidea emateko modu bat baino gehiago.

Eusko Ikaskuntzak abian jarri duen 5e proiektuan ere, ideia hori defendatzen da (Euskararen Etorkizuneko Eszenarioak Elkarrekin Eraikitzen). Proiektuak 4 indar-ideia ditu abaipuntutzat: aldaketa soziala, konplexutasuna, polizentrismoa, sinkronizazioa. Honela azaltzen dituzte:

  • Aldaketa soziala: Hizkuntza normalkuntza, aldakorra den gizartearen elkarrekintzazko egituretan eta espazioetan gorpuzten eta gauzatzen den eta, aldi berean, gizartean berrikuntza eta aldaketak eragiten dituen praxi soziala da.
  • Konplexutasuna: Egungo gizartea errealitate sistemikoa eta konplexua da.
  • Polizentrismoa: Gizarte indarrak anitzak dira, polizentrikoak.
  • Sinkronizazioa: Sistema konplexuetan, bateratasun uniformeak baino, heterogeneidadeen sinkronizazioak har dezake balioa.

Polizentrismoa eta sinkronizazioa: gustatu zait! Ez da txarra ikuspegi ezberdinak izatea; noiz edo noiz kontraesanik edota tentsiorik sortzen bada ere.

Euskara eta subjektu politiko berriak

jakin_208-720x1152Udan bi jardunaldiren berri izan dugu. Bat Iruñeko Katakrak liburu-dendan izan zen: ‘Herria, nazioa, estatua… eta euskararekin zer?’. Bigarrena Miramar jauregian: ‘Berrikunt za Politikoa: Konstituzio-Erreforma, Autogobernua, Erabakit ze-Eskubidea eta Independent zia’. Oso ezberdinak, baina biak interesgarriak. Batean zein bestean eztabaida izan da (balizko) prozesu konstituiente batean kontu identitarioek zein paper jokatu behar duten. Erabakitzeko eskubidea erabat inklusiboa izatea aldarrikatu izan da, eta Kataluniako ereduari begira, independentzia klabe nazionalean eraiki beharra, eta ez klabe nazionalistan. Horrek guztiak zer pentsatua ematen du, baita zalantzak sortu ere.

Unai Apalozaren testu batean irakurri nuen, talde batek jendartean eragiteko nahi konkretu bat duenean, lehen pausua subjektu politikoak eraikitzea dela: ahalik eta zabalenak, eta ahalik eta inklusiboenak. Horren arabera, subjektu politikoak eraikitzea operazio diskurtsiboa da, eta bi logika ezberdin bereizi ohi dira: logika esentzialista (subjektu politikoa a priori marraztea) ala hegemoniaren logika (subjektu politikoa prozesuan bertan eraikitzea). Kontua da: non geldituko da euskara subjektu politiko berri horien eraikuntzan? Zein leku izan behar du operazio diskurtsibo horietan?

Woolard antropologoak ideologia linguistikoei buruz esandakoak etorri zaizkit gogora. Haren esanetan, mendebaldeko kulturan hizkuntza baten autoritatea bi ideologia linguistikoren gainean eraikitzen da: egiazkotasuna eta anonimatua. Egiazkotasuna komunitate edo identitate baten adierazpide jator eta esentziala da, norberaren identitatea aldarrikatzeari dagokio. Hizkuntza gutxituen eta hizkuntza txikien biziraupenerako estrategiak horretan oinarritzen dira. Hizkuntza hegemonikoek, ordea, beren autoritatea anonimatuan oinarritzeko joera dute, eta hizkuntza inorena ez delako baloratzen da, unibertsala delako.

Bi diskurtso horietatik zeinekin erosoago? Edo hobe… bietatik zein eraginkorrago?

Susmoa dut ezin dela erantzunik egon. Ezin da aldeko eta kontrako faktoreen zerrenda bat egin, bietatik aukerarik onena zein den erabakitzeko.

Ez batak ez besteak ezin gaitu erabat ase.

Diskurtsoa baino askoz gehiago

George_Lakoff_Dont_Think_Of_An_Elephant

Euskararen gaineko diskurtsoak aztertu, kontrastatu, berritu eta bateratzeko asmoz, Euskararen Gaineko Oinarrizko Diskurtsoen lanketa egitasmoa abian jarri eta lehen emaitzak aurkeztu dituzte. Horren baitan, bost diskurtso-multzo identifikatu dituzte eta honela bataiatu: Errespetuarena, Balio pragmatikoarena, Sustatzailea, Aldarrikatzailea eta Mesfidatia.

Lanak itxura ona du. Arretaz irakurri beharko da.

Dena den, bada zerbait belarrian kirrinka egiten didana. Izan ere, Martinez de Lunak hainbat urte eman ditu framing berri baten beharra aldarrikatzen. Nagusiki framing terminoa erabili izan du, nahiz eta zenbait aldiz, mezua erraztu nahian ziur aski, framing eta diskurtso sinonimo gisa erabiltzen entzun dugun.

George Lakoff hizkuntzalariak ere framing hitza erabili izan du Don’t Think of an Elephant liburuan. Liburua gaztelaniaz ere bada —No pienses en un elefante— eta marco hitza erabili dute. Liburuaren sarreran bertan azaltzen du Lakoff-ek markoak zer diren:

32371Markoak egitura mentalak dira, munduari buruz dugun ikuskera eratu eta egituratu egiten dutenak. Gure helburuak, gure asmoak, gure portaera eta gure ekintzak marko horien ondorioak dira. Politikagintzaz ari garela, gure politika sozialak eta politika horiek bideratzeko sortuko ditugun instituzioak ere marko horien araberakoak izango dira. Markoa aldatzea dena aldatzea da. Markoa eraldatzea gizarte eraldatzea da.

Teun Van Dijk hizkuntzalariak ere antzeko hausnarketa egin izan du diskurtsoaren azterketa kritikoa egin duenean. Bere ustez, diskurtsoa ezin da era isolatuan aztertu. Hiru dira, ezinbestean, aztertu beharreko elementuak: kognizioa, diskurtsoa eta gizartea. Kognizioa zentrala da Van Dijk-en eskeman eta dimentsio pertsonalaz gain, dimentsio sozial garrantzitsua du. Bere ustez, kognizio sozialaren oinarrizko sistemak dira ideologiak.

Kontsentsuaren alde… eta kontra

> Bat

Matematika gaztelaniaz ikasitakoa naiz. Gogoan dut kosta egiten zitzaigula máximo común divisor (zatitzaile komunetako handien) eta mínimo común múltiplo (multiplo komunetako txikien) bereiztea. Gerora, bestelako testuinguruetan erabili behar izan dugunean ere, hibrido bitxi samarra asmatu izan dugu bi jarreren puntu komunak adierazteko: mínimo común divisor. Matematiketan alferrikako operazioa da, bi zenbakiren zatitzaile komun txikiena beti “1” delako.

Bi

Duela gutxi termino berri bat ikasi dut, oso-oso egokia: zoru komuna. Zoru komuna oinarri-oinarrizko adostasun-multzoa da, elkarrekin zerbait eraikitzeko beharrezkoa dena. Mikel Irizarri irakurri nion lehen aldiz hemen.  Besteak beste, honela zioen:

Zoru komunekin gertatzen da ogiaren orearena: zabaldu ahala mehetu egiten dira. Hau da, jende askok partekatzen ditu ideia gutxi batzuk eta, partekatzen dena trinkotu ahala, ados daudenen kopurua jaitsi egiten da.

Zeru komuna ez da helburua, kontsentsuak eraikitzeko abiapuntua baizik.

> Hiru

Tomas R Villasante irakasleak ere halako zerbait esan ohi du planifikazio partizipatiboen inguruan. Bi kontsentsu mota bereizten ditu: gehikuntza bidezko kontsentsua eta minimoen gaineko kontsentsua. Lehenak ezer gutxirako balio duela esan ohi du, eta zoritxarrez halako asko dagoela: denon eskakizunak jaso, eta bata bestearen ondoan jarri, kontraesanik bada ere.

> Lau

Villasanteren ustez, planifikazioaren arazoak formulatzeko eta irtenbideak elkarrekin bilatzeko prozesua denez, interesgarria da ahalik eta talde kritikorik dentsoena biltzea ekintzari ekiteko: conjunto de acción, esaten du berak. Horretarako, ideiak eta jarrerak mapeatzea gomendatzen du, eta prozesu dialogikoak bideratzea.

Ohartu zarete? Ez du handia hitza erabiltzen, dentsoa baizik.

Lau jarrera bereizten ditu harek: afines (kidekoak), diferentes (ezberdinak), ajenos (besteak) eta contrarios (aurkariak):

  • Gureak (kidekoak) ezagutzen ditugu. Erraza da bilera batera deitzea. Ezagutzen ditugu beren jarrerak, baina ñabardurak interesatzen zaizkigu.
  • Ezberdinekin gauza komun asko ditugu: antzeko arazoak, antzeko kezkak. Ikuspegi ezberdinak ere bai. Haiekin negoziatu behar da, eta erabakiak hartzeko espazio zabalagoa sortu.
  • Besteak urrunago daude, bestelako logika baten arabera mugitzen omen dira. Erakarri nahi ditugu; limurtu eta pertsuaditu.
  • Alferrik da jarrera antagonikoak (aurkariak) integratu nahi izatea. Villasantek errebertsioa edo isolamendua proposatzen du. Euren proposamenen arrakasta eragoztea da kontua.

Honela laburtzen du:

GRAFIKOA

 > eta Bost

Amaitzeko txio zahar bat berreskuratu nahi dut, eta hona ekarri:

Ongi izan!

Mamu bat dabil…

Argazkia twitter-en eskuratu dut. Dato Económico aldizkaritik aterata dago, alegia enpresa munduko aldizkari ezagun eta “prestigiotsu” batetik. Gauza askotxo esaten du, lehen begiratuan iduritu baino askoz gauza gehiago

Deigarria egin zait bereziki fokoa argudio ekonomikoetan jarri izana:

Más de 2.000 millones de euros invertidos en el desarrollo del euskera, forzando en muchas ocasiones, es una cifra demasiado importante como para dejarla de lado en el análisis. Una cantidad que no responde a los resultados finales de uso entre la sociedad /…/ Y desde luego la conclusión es muy clara: se ha gastado o invertido mucho dinero sin éxito aparente.

Nola erantzun?

[Bat] Lorea Agirreren modura erantzun genezake eta ezetz esan. Kasurik onenean administrazioaren aurrekontutik % 2ra ere ez da heltzen euskararen sustapen aktiboan inbertitzen dena. Lorea Agirrek hizkuntza zentrala dela esan ohi du, hizkuntzarik gabeko jardunik ez dagoela apenas. Hortaz, euskararen sustapenean gastatzen ez dena, hizkuntza nagusiaren hegemonian gastatzen da.

[Bi] Bestela, Fishman soziolinguistikaren modura erantzun genezake, eta baietz aitortu… hizkuntza politika ez dela merkea. Ezta 2-3 urtean behin hauteskundeak antolatzea ez. Batean zein bestean gauza bera da jokoan dagoena: demokrazia.

[Hiru] Lakoff linguistaren modura ere egin genezake (Don’t Think of an Elephant), eta termino horietan eztabaidatzeari uko egin. Esaten duguna esaten dugula ere, euren markoa indartuko dugu: “krisi garaian, lehentasunak beste batzuk dira”… eta marko horretan ezer gutxi dugu irabazteko.

Ez dakit, bada. Hirurak iruditzen zaizkit egokiak.

Source: Allartean