Euskaraldia ardatz

Birziklatzera bota aurretik, azken begirada bota diet Udaltop jardunaldietan hartutako apuntei. Udaltop berezia izan da aurten, Euskaraldia ardatz. Nola ikusi duzue ekimena orain arte? Tenperatura egokia hartzen ari da? Ala hotz samar oraindik ere?

Josune Zabalak euskaraldia nola neurtu azaldu zuen: Behin honetara ezkero…neurraldia ere bai. Klusterrak ere pilak jarri ditu, herriz herri euskaldiaren emaitzak neurtzeko. Zentzuzkoa da. Tamaina horretako egitasmo bati ekinez gero, merezi du emaitzak neurtzea: zenbat jendek parte hartu duen, zenolako motibazioekin parte hartu duten, zenbatean handitu den euskararen erabilera 11 egun horietan (emaitza) eta handik denbora tarte batera zenbateraino eutsi zaion erabilerari (inpaktua).

Ez naiz ni izango hori guztia zalantzatan jarriko duena. Ezta gutxiago ere!

Baina —egia aitortzera— horrek bakarrik epeltxo uzten nau. Susmoa dut benetako erronkak beste nonbait direla. Jardunaldietan bertan, Zesar, Amaia eta Imanol herrigintzaren magiaz aritu zitzaizkigun eta Tokian tokiko hizkuntza aktibazioaz hainbat gako izeneko lana aurkeztu zuten. Lan horretan herri aktibazioa lortu duten hainbat esperientzia aztertu dituzte eta bertako gakoak definitzen saiatu dira. Horren haritik galdera interesgarriak sortzen dira, jakin-mina pizteko modukoak:

  • Ados gaude denok Euskaraldiak egiazko behar sozial bati erantzutera datorrela? Behar hori ondo barneratu dugu? Atxikimendua eta engaiamendua pizteko baliagarria izan al da?
  • Talde eragile kohesionaturik sortu al dira? Asko kostatu da?  Talde zabalak izan dira? Sektore guztien onarpena izan dute? Nolako lidergoa garatu dute?
  • Talde eragileez gain, nolako egiturak sortu ditugu? Irekiak eta horizontalak? Nola funtzionatu dute? Lidergoa elkarbanatzeko moduko egiturak izan al dira? Eraginkorrak izan dira? Eraikitze kolektiborik ahalbidetu dute, ala goitik beherako transmisio hutsa izan da?
  • Abiapuntutzat hartu ditugun oinarri teoriko-ideologikoak sendoak izan dira? Eta… prozesu osoan zehar zer ikasi dugu? Zertan aberastu ditugu oinarri horiek?
  • Eta administrazioaren babesa? Zelan joan da? Babes politikoa izan da? Ekonomikoa? Benetako inplikaziorik egon al da? Eredugarritasunik? Tokian tokiko proiektuak ko-gestionatzeko borondatearen zantzurik egon al da? Ala delegazionismoa? Igurtziak maitasunik sortu al du ala zauri berriak ireki?

Iruditzen zait galdera horietatik askoz gehiago ikasi ahal dela.

Kontzientziatik portaerara

TRANTSIZIO SOZIOEKOLOGIKOAN dauden herrien eta hirien mugimendua fenomeno berria da. Izena  Rob Hopkins permakultoreak proposatu zuen 2006. urtearen bueltan, eta arrakasta lortu zuen hainbat ingurutan. Oinarrian ideia hau dago:

“Ingurumenaren bueltako aktibistek azken 30-50 urteotan erabili ditugun erremintak (protestatzea/ manifestazioak/ presionatzea), ez-nahikoak dira aurrean ditugun desafioen eskalari erantzuteko. Sekula ez dugu lortu kultura nagusiak konpromisorik hartzea horren inguruan, eta, ondorioz, gauzak egiteko beste modu batzuk bilatzen ari gara”.

Mugimendua ez da dogma itxietan oinarritzen. Sarri adierazi dute ez dituztela erantzun guztiak, ezta ziurtasun guztiak ere. Adierazi ohi dute jakin ere ez dakitela euren bideak funtzionatuko ote duen. Eurena, azken batean, esperimentu sozial bat besterik ez da, ezerezean gera daitekeena eskala handi samar bat lortzen ez badu.

Dena den, hiru oinarri aipatu izan dituzte:

  • ezin gara zain gobernuek zer egingo duten; beranduagi izan daiteke.
  • maila pertsonalean zerbait egin ahal dugu, baina emaitzak apalak izango dira
  • komunitate gisa jardunez gero, litekeena da egiten duguna aski izatea garaiz iristeko.

Hizkuntzaren inguruan antzeko kezkak aurkitu ditugu:

  • ez zaigu egokia iruditzen zama euskal hiztunengan uztea;
  • instituzioen ardura aldarrikatzen dugu,
  • baina ez dugu zain egon nahi.

Pello Jauregik txit ondo adierazi zuen Udatop jardunaldietan. Mikrotik makrora hiru erabaki-maila berezi zituen: pertsonak, entitateak eta botere publikoak (uste dut ez zituela hitz horiek erabili, baina nik horrela ulertu nion). Beharrezkoa da hirurak elkar elikatzea. Aurten pertsonak aktibatzera goaz… Egongo da entitateak eta botere publikoak aktibatzeko beharra eta garaia.

Orain arteko paradigma formula bakar batean biltzerik balego, Jauregik argi dauka zein den: ezagutza + sentsibilizazioa = erabilera. Horretan jardun dugu. Ezagutza bermatu dugu (batez ere eskolaren bidez) eta sentsibilizazioa, kontzientzia, atxikimendua…  landu ditugu.

Kontua da horrek eragin mugatua izan duela gure portaeretan. Ferran Suey-k ingurumen hezkuntzarekin alderatu izan du: “Argi dugu plastikozko boltsa gutxiago erabili behar ditugula. Lehen ere bagenekien. Baina orain zerbait aldatu da. Orain jakin badakigu guk geuk egiten duguna errelebantea dela eta inpaktua izan dezakeela”.

Bai, hor dago gakoa. Kontzientziatik portaerara jauzi egiteko mekanismoa hori da: zinez sinistea gure ekintzak errelebanteak direla eta inpaktua izan dezaketela.

Rol soziolinguistikoak

EGIAN zein LASARTE-ORIAN “ahobizi” eta “belarriprest” rolak sortu zituzten, ekimenari forma emateko eta jendearen konpromisoa bideratzeko. “Ahobiziek” bi konpromiso hartu zituzten: batetik, euskara ulertzen duenari dena euskaraz egitea, eta bestetik ezezagunari lehenengo hitza euskaraz egitea. “Belarriprestek” haiei euskaraz egitea ondo hartuko zutela adierazten zituzten.

Urte pare bat dira Natxo Sorolla irakasleak tesia argitaratu zuenetik: Tria de llenguas i rols sociolingüístics a la Franja des de la perspectiva de l’anàlisi de xarxes socials. Bertan hiru gako lantzen ditu: harreman-sareak, hizkuntza-hautuak eta rol soziolinguistikoak. Azken horietaz jardungo dut hemen.

Rol sozialak gizartean parte hartzeko modu egituratuak dira, normen bidez arautuak. Rol soziolinguistikoak ere horixe dira: hizkuntza portaeran oinarritzen diren rolak dira, eta pertsona bakoitzarengandik zer espero daitekeen arautzen dute. Tesian zazpi rol soziolinguistiko ageri dira:

  • Katalan hiztun zorrotza (A): Katalanari eusten dio. Elkarrizketa elebiduna nahiago du, gaztelerara makurtzea baino.
  • Katalan hiztun zorrotza (B): Elkarrizketa elebidunak ez ditu gustukoak, baina bestelako estrategiak erabiltzen ditu gaztelaniaz ez egiteko.
  • Katalan hiztun hibridoa (C): Katalana nahiago du, baina gaztelania erabiltzeko prest dago.
  • Hibrido berdinkideak (D): Ez du preferentziarik adierazten. Neutroak omen dira. Diskurtso anbiguoak eta anbibalenteak darabiltzate.
  • Gaztelaniazko hiztun hibridoa (E): Gaztelania nahiago du, baina katalana erabiltzeko prest dago.
  • Gaztelaniazko hiztun zorrotza (F): Ez ditu elkarrizketa elebidunak gustutkoak, baina bestelako estrategiak erabiltzen ditu katalana ez erabiltzeko.
  • Gaztelaniazko hiztun zorrotza (G): elkarrizketa elebidunak nahiago ditu, katalanara igarotzea baino.

Howard Giles-ek egokitze komunikatiboaren teoria sortu zuen 1973an. Horren arabera, hiztunek egoera bakoitzean hizkuntza bat ala bestea hautatu egiten dute, besteen aurrean inpresio jakin bat emateko. Bi joera izan ohi dira: konbergentea eta dibergentea. Lehenak taldeko partaidetasuna adierazten du; bigarrenak, berriz, ezberdindu nahia.

Hortik abiatuta, Sorollak eredu sinplifikatu bat landu du bere tesirako. Bertan lau rol soziolinguistiko erabiltzen ditu:

  • Katalan hiztun euslea: katalana erabiltzen du gainontzeko guztiekin
  • Katalan hiztun konbergentea: katalana egiten du, baina soilik katalan hiztunekin
  • Gaztelaniazko hiztun konbergentea: gaztelania erabiltzen du soilik gaztelaniazko hiztunekin
  • Gaztelaniazko hiztun euslea: gaztelania erabiltzen du gainontzeko talde guztiekin

Horiek horrela, honako hau da espero daitekeena, rol ezberdinek inteaktuatzen dutenean:

Natxo Sorallak Franjan egin du bere azterketa: 15 ikastetxetako 18 gelatan; 245 ikaslerekin orotara. Jaso dituen datuen arabera, ikasle horien herena katalan hiztunak dira (% 14,9 eusleak eta %19,4 konbergenteak); % 9,9 gaztelaniazko hiztun konbergenteak dira; eta % 55,8 gaztelaniazko hiztun eusleak. Aldaketa soziolinguistiko larria antzeman du, katalanaren oreka soziolinguistikoa kolokan jarri duena: familiatik katalan hiztunak diren ikasleen laurdenak gaztelaniazko rolak jokatzen dituzte. Familia elebidunetako ikasleen artean, bi heren dira gaztelaniazko rolak jokatzen dituztenak (kasu gehienetan, gainera, gaztelaniazko hiztun eusleak).

Ikerketa interesgarria da, erabiltzen duen metodologiagatik. Sorollak defendatzen du herrialde katalanetan hizkuntza-hautua solaskidearen arabera egiten dela, eta ez, Fishmanek zioen moduan, jardun-esparruen arabera. Horregatik harreman-sareak ikertzearen garrantzia aldarrikatzen du.

Hemen eskuratu daiteke: http://diposit.ub.edu/dspace/handle/2445/97620

Berritu ala hil

MIGUEL ANGEL SANTOS GUERRA hezkuntza zientzietan doktorea da eta Malagako unibertsitateko katedratiko emeritua. 74 liburu eta ehunka artikulu idatzi ditu, hainbat gairi buruz: zentroen antolaketaz, hezkuntzaren ebaluazioaz, ikastetxeetako zuzendaritzaz edota irakasleen formazioaz, besteak beste. Aspalditik jarraitzen diot, Ikastolen Elkarteak ebaluazioari buruzko jardunaldi batera ekarri zuenetik. Blog bat idazten du La Opinión de Málaga egunkarian: El adarve

Orain dela aste batzuk berrikuntzari buruzko sarrera interesgarri bat argitaratu zuen: “Innovar o morir”. Berrikuntzaz zera dio:

“Instituzioen minbizia da errutina. Errutina ekimen oro inertzien kate motzean lotzen ditu. Irrika deusezten du eta ustekabeak ezabatu. Aurtengo planifikazioa nola egingo dugu? Iazko moduan. Ebaluazioa nola? Betiko moduan. Ikasleak nola taldekatuko ditugu? Urtero bezala.”

Aldaketa soila eta berrikuntza bereizi behar direla dio Santos Guerrak, eta berrikuntzak bost ezaugarri behar dituela, bere ustez:

  • Lehenik, betikoa kolokan jartzea da. Inkonformismo ariketa bat da… betikoak emaitzarik ematen ez duelako, arazorik sortzen duelako edota motibazioa akatzen duelako.
  • Bigarrenik, berrikuntza sormena da. Zerbait berria eta eraldatzailea sortzea da: edukia izan daiteke, edo metodoa.
  • Berrikuntzaren helburua gauzak hobeto egitea da: hobekuntza.
  • Berrikuntzak irrika, konpromiso, ilusio eta entusiasmo dosi handi bat behar du. Gogo beroz ekin behar zaio, aurrera egingo badu. Gogoz kontra, nekez sortuko da berrikuntzarik.
  • Azkenik, ahal dela, berrikuntzak izaera kolegiatua izan beharko luke. Berdin dio pertsona bakar baten ekimena izatea: komeni da ezaguna, partekatua eta kontsentsuatua izatea.

Udaltop jardunaldietan “Baietz 11 egun euskaraz elkarrekin” proposamena aurkeztu zuten Politikarako Sailburuordetzak eta Euskaltzaleon Topaguneak. Hizkuntza ohiturak aldatu eta gizarte aktibazioa bilatuko duen proposamena da. Aurkezpenean adierazi zuten proposamen berritzailea dela: edukiagatik (aktibazio pertsonala eta soziala bilatzen du) eta egiteko moldeagatik (instituzioen eta gizarte mugimenduaren arteko lankidetzan oinarritua).

Arrakastarik izango ote du? Agian bost ezaugarri horien baitan dago koska.